Ramavtar 3
ਭਾਗ भाग SECTION
ਅਥ ਬਨਬਾਸ ਕਥਨੰ ॥ अथ बनबास कथनं ॥ Now begins the description of the Exile:
ਸੀਤਾ ਅਨਮਾਨ ਬਾਚ ॥ सीता अनढ़मान बाच ॥ Speect about the charm of Sita:
ਬਿਜੈ ਛੰਦ ॥ बिजै छंद ॥ BIJAI STANZA
ਚੰਦ ਕੀ ਅੰਸ ਚਕੋਰਨ ਕੈ ਕਰਿ ਮੋਰਨ ਬਿਦਲਤਾ ਅਨਮਾਨੀ ॥ चंद की अंसढ़ चकोरन कै करि मोरन बिदढ़लता अनमानी ॥ She was looking like moon to chakors and lightning in clouds to the peacocks.
ਮੱਤ ਗਇੰਦਨ ਇੰਦਰ ਬਧੂ ਭਨਸਾਰ ਛਟਾ ਰਵਿ ਕੀ ਜੀਅ ਜਾਨੀ ॥ मढ़त गइंदन इंदढ़र बधू भढ़नसार छटा रवि की जीअ जानी ॥ She appeared as power-incarnate and the beauty of the sun at dawn to the intoxicated elephants.
ਦੇਵਨ ਦੇਖਨ ਕੀ ਹਰਤਾ ਅਰ ਦੇਵਨ ਕਾਲ ਕਰਿਯਾ ਕਰ ਮਾਨੀ ॥ देवन देखन की हरता अर देवन काल कढ़रिया कर मानी ॥ To the gods she seemed like the destroyer of sufferings and the performer of the religious activities of all kinds.
ਦੇਸਨ ਸਿੰਧ ਦਿਸੇਸਨ ਬਰਿਧ ਜੋਗੇਸਨ ਗੰਗ ਕੈ ਰੰਗ ਪਛਾਨੀ ॥੨੬੩॥ देसन सिंध दिसेसन बढ़रिध जोगेसन गंग कै रंग पछानी ॥२६३॥ She appeared as the ocean to the earth, all-pervading to all the directions and pure like Ganges to the Yogis.263.
ਦੋਹਰਾ ॥ दोहरा ॥ DOHRA
ਉਤ ਰਘਬਰ ਬਨ ਕੋ ਚਲੇ ਸੀਅ ਸਹਿਤ ਤਜਿ ਗਰੇਹ ॥ उत रघढ़बर बन को चले सीअ सहित तजि गढ़रेह ॥ On that side leaving home alongwith Sita, Ram went to the foest,
ਇਤੈ ਦਸਾ ਜਿਹ ਬਿਧਿ ਭਈ ਸਕਲ ਸਾਧ ਸਨਿ ਲੇਹ ॥੨੬੪॥ इतै दसा जिह बिधि भई सकल साध सढ़नि लेह ॥२६४॥ And on this side in Ayodhyapuri whatever happened, the saints may listen to that.264.
ਮਾਤਾ ਬਾਚ ॥ माता बाच ॥ Speech of the Mother :
ਕਬਿੱਤ ॥ कबिढ़त ॥ KABIT
ਸਭੈ ਸਖ ਲੈ ਕੇ ਗਝ ਗਾੜੋ ਦਖ ਦੇਤ ਭਝ ਰਾਜਾ ਦਸਰਥ ਜੂ ਕਉ ਕੈ ਕੈ ਆਜ ਪਾਤ ਹੋ ॥ सभै सढ़ख लै के गझ गाड़ो दढ़ख देत भझ राजा दसरथ जू कउ कै कै आज पात हो ॥ They had taken all the comforts with them and giving us great agony, they have left us to see also the agony of the death of king Dasrath.
ਅਜ ਹੂੰ ਨ ਛੀਜੈ ਬਾਤ ਮਾਨ ਲੀਜੈ ਰਾਜ ਕੀਜੈ ਕਹੋ ਕਾਜ ਕਉਨ ਕੌ ਹਮਾਰੇ ਸਰੋਣਿਨਾਥ ਹੋ ॥ अज हूं न छीजै बात मान लीजै राज कीजै कहो काज कउन कौ हमारे सढ़रोणिनाथ हो ॥ The king ram, seeing and listening to all this, is not softening, O Ram ! accept now whatever we say, please tell, who is the survivor Lord here?
ਰਾਜਸੀ ਕੇ ਧਾਰੌ ਸਾਜ ਸਾਧਨ ਕੈ ਕੀਜੈ ਕਾਜ ਕਹੋ ਰਘਰਾਜ ਆਜ ਕਾਹੇ ਕਉ ਸਿਧਾਤ ਹੋ ॥ राजसी के धारौ साज साधन कै कीजै काज कहो रघढ़राज आज काहे कउ सिधात हो ॥ O Ram ! take the reins of kingdom and do all the work. Tell us, why are you going now?
ਤਾਪਸੀ ਕੇ ਭੇਸ ਕੀਨੇ ਜਾਨਕੀ ਕੌ ਸੰਗਿ ਲੀਨੇ ਮੇਰੇ ਬਨਬਾਸੀ ਮੋਹਿ ਉਦਾਸੀ ਦੀਝ ਜਾਤ ਹੋ ॥੨੬੫॥ तापसी के भेस कीने जानकी कौ संगि लीने मेरे बनबासी मोहि उदासी दीझ जात हो ॥२६५॥ O exiled Ram in the garb of an ascetic and taking Janaki (Sita) with you, why are you giving me sadness?265.
ਕਾਰੇ ਕਾਰੇ ਕਰਿ ਬੇਸ ਰਾਜਾ ਜੂ ਕੌ ਛੋਰਿ ਦੇਸ ਤਾਪਸੀ ਕੋ ਕੈ ਕੈ ਭੇਸ ਸਾਥਿ ਹੀ ਸਿਧਾਰਿ ਹੌ ॥ कारे कारे करि बेस राजा जू कौ छोरि देस तापसी को कै कै भेस साथि ही सिधारि हौ ॥ I shall also put on the black garb leaving the country of the king, and becoming an ascetic, I shall accompany you.
ਕਲ ਹੂੰ ਕੀ ਕਾਨ ਛੋਰੋਂ ਰਾਜਸੀ ਕੇ ਰਾਜ ਤੋਰੋਂ ਸੰਗਿ ਤੇ ਨ ਮੋਰੋਂ ਮਖ ਝਸੋ ਕੈ ਬਿਚਾਰਿ ਹੌ ॥ कढ़ल हूं की कान छोरों राजसी के राज तोरों संगि ते न मोरों मढ़ख झसो कै बिचारि हौ ॥ I shall leave the family practice and abandon the royal splendour, but shall not turn my face away from you.
ਮੰਦਰਾ ਕਾਨ ਧਾਰੌ ਸਾਰੇ ਮਖ ਪੈ ਬਿਭੂਤਿ ਡਾਰੌਂ ਹਠਿ ਕੋ ਨ ਹਾਰੌਂ ਪੂਤ ਰਾਜ ਸਾਜ ਜਾਰਿ ਹੌਂ ॥ मढ़ंदढ़रा कान धारौ सारे मढ़ख पै बिभूति डारौं हठि को न हारौं पूत राज साज जारि हौं ॥ I shall wear the rings in the ear and smear the ashes over my body. I shall live in persistence, O my son ! I shall forsake all the royal paraphernalia.
ਜਗੀਆ ਕੋ ਕੀਨੋ ਬੇਸ ਕਉਸਲ ਕੇ ਛੋਰ ਕਰੇਸ ਰਾਜਾ ਰਾਮਚੰਦ ਜੂਕੇ ਸੰਗਿ ਹੀ ਸਿਧਾਰਿ ਹੌਂ ॥੨੬੬॥ जढ़गीआ को कीनो बेस कउसल के छोर कढ़रेस राजा रामचंद जूके संगि ही सिधारि हौं ॥२६६॥ I shall adopt the garb of a yogi, and leaving Kaushal (country), I shall go with the king Ram.266.
ਅਪੂਰਬ ਛੰਦ ॥ अपूरब छंद ॥ APOORAV STANZA
ਕਾਨਨੇ ਗੇ ਰਾਮ ॥ ਧਰਮ ਕਰਮੰ ਧਾਮ ॥ ਲੱਛਨੈ ਲੈ ਸੰਗਿ ॥ ਜਾਨਕੀ ਸਭੰਗਿ ॥੨੬੭॥ कानने गे राम ॥ धरम करमं धाम ॥ लढ़छनै लै संगि ॥ जानकी सढ़भंगि ॥२६७॥ Ram, the abode of religious action, went to the forest alongwith Lakshman and Janaki (Sita).267.
ਤਾਤ ਤਿਆਗੇ ਪਰਾਨ ॥ ਉੱਤਰੇ ਬਯੋਮਾਨ ॥ ਬਿੱਚਰੇ ਬਿਚਾਰ ॥ ਮੰਤਰੀਯੰ ਅਪਾਰ ॥੨੬੮॥ तात तिआगे पढ़रान ॥ उतरे बयोमान ॥ बिढ़चरे बिचार ॥ मंतढ़रीयं अपार ॥२६८॥ On that side the father breathed his last and left for heaven in and air-vehicle of gods. On this side, the ministers reflected on the situation.268.
ਬੈਠਿਯੋ ਬਸਿਸਟਿ ॥ ਸਰਬ ਬਿੱਪ ਇਸਟ ॥ ਮਕਲਿਯੋ ਕਾਗਦ ॥ ਪਠਝ ਮਾਗਧ ॥੨੬੯॥ बैठियो बसिसटि ॥ सरब बिढ़प इसट ॥ मढ़कलियो कागद ॥ पठझ मागध ॥२६९॥ । The advice of vasishtha, the eminent Brahmin amongst all the Brahmins, was accepted. A letter was written and sent to Magadh.269.
ਸੰਕੜੇ ਸਾਵੰਤ ॥ ਮੱਤਝ ਮੱਤੰਤ ॥ ਮੱਕਲੇ ਕੇ ਦੂਤ ॥ ਪਉਨ ਕੇ ਸੇ ਪੂਤ ॥੨੭੦॥ संकड़े सावंत ॥ मढ़तझ मढ़तंत ॥ मढ़ढ़कले के दूत ॥ पउन के से पूत ॥२७०॥ A very brief discussion was held and several fast-moving messengers like Hanuman were sent.270.
ਅਸਟ ਨਦਯੰ ਲਾਖ ॥ ਦੂਤ ਗੇ ਚਰਬਾਖ ॥ ਭਰਤ ਆਗੇ ਜਹਾਂ ॥ ਜਾਤ ਭੇ ਤੇ ਤਹਾਂ ॥੨੭੧॥ असट नदयं लाख ॥ दूत गे चरबाख ॥ भरत आगे जहां ॥ जात भे ते तहां ॥२७१॥ Ten messengers, who were specialist in their task, were searched and sent to the place where Bharat resided.271.
ਉਚਰੇ ਸੰਦੇਸ ॥ ਊਰਧ ਗੇ ਅਉਧੇਸ ॥ ਪੱਤਰ ਬਾਚੇ ਭਲੇ ॥ ਲਾਗ ਸੰਗੰ ਚਲੇ ॥੨੭੨॥ उचरे संदेस ॥ ऊरध गे अउधेस ॥ पढ़तढ़र बाचे भले ॥ लाग संगं चले ॥२७२॥ Those messengers delivered the message and told that the king Dasrath had died, Bharat read the letter and accompanied them.272.
ਕੋਪ ਜੀਯੰ ਜਗਯੋ ॥ ਧਰਮ ਭਰਮੰ ਭਗਯੋ ॥ ਕਸਮੀਰੰ ਤਜਯੋ ॥ ਰਾਮ ਰਾਮੰ ਭਜਯੋ ॥੨੭੩॥ कोप जीयं जगयो ॥ धरम भरमं भगयो ॥ कसमीरं तजयो ॥ राम रामं भजयो ॥२७३॥ The anger blazed in his mind and the sense of Dharma and respect disappeared from it. They left Kashmir (and started on return journey) and began to remember the Lord.273.
ਪੱਜਝ ਅਵੱਧ ॥ ਸੂਰਮਾ ਸਨੱਧ ॥ ਹੇਰਿਓ ਅਉਧੇਸ ॥ ਮਰਿਤਕੰ ਕੇ ਭੇਸ ॥੨੭੪॥ पढ़ढ़जझ अवढ़ध ॥ सूरमा सनढ़ध ॥ हेरिओ अउधेस ॥ मढ़रितकं के भेस ॥२७४॥ The brave hero Bharat reached Oudh and saw the king Dasrath as dead.274.
ਭਰਥ ਬਾਚ ਕੇਕਈ ਸੋਂ ॥ भरथ बाच केकई सों ॥ Speech of Bharat addressed to Kaikeyi :
ਲਖਯੋ ਕਸੂਤ ॥ ਬਲਿਯੋ ਸਪੂਤ ॥ ਧਰਿਗ ਮਈਯਾ ਤੋਹਿ ॥ ਲਜਿ ਲਾਈਯਾ ਮੋਹਿ ॥੨੭੫॥ लखयो कसूत ॥ बढ़लियो सपूत ॥ धढ़रिग मईया तोहि ॥ लजि लाईया मोहि ॥२७५॥ O mother ! when you saw that the worst had happened and then you called your son; you must be reproached, I feel ashamed. 275.
ਕਾ ਕਰਿਯੋ ਕਕਾਜ ॥ ਕਯੋ ਜੀਝ ਨਿਲਾਜ ॥ ਮੋਹ ਜੈਬੇ ਤਹੀ ॥ ਰਾਮ ਹੈਗੇ ਜਹੀ ॥੨੭੬॥ का करियो कढ़काज ॥ कयो जीझ निलाज ॥ मोह जैबे तही ॥ राम हैगे जही ॥२७६॥ How is it that you lost all sense of shame ? That you have done such a bad deed; I shall go now where Ram has gone. 276.
ਕਸਮ ਬਚਿਤਰ ਛੰਦ ॥ कढ़सम बचितढ़र छंद ॥ KUSAM BACHITA STANZA
ਤਿਨ ਬਨਬਾਸੀ ਰਘਬਰ ਜਾਨੈ ॥ ਦਖ ਸਖ ਸਮ ਕਰਿ ਸਖ ਦਖ ਮਾਨੈ ॥ तिन बनबासी रघढ़बर जानै ॥ दढ़ख सढ़ख सम करि सढ़ख दढ़ख मानै ॥ The people residing in the forest, know Raghuvir Ram and consider his suffering and comfort as their own.
ਬਲਕਲ ਧਰ ਕਰਿ ਅਬ ਬਨਿ ਜੈਹੈਂ ॥ ਰਘਪਤਿ ਸੰਗਿ ਹਮ ਬਨ ਫਲ ਖੈਹੈਂ ॥੨੭੭॥ बलकल धर करि अब बनि जैहैं ॥ रघढ़पति संगि हम बन फल खैहैं ॥२७७॥ Now I shall wear the rind of the tree and go to the forest and shall eat the forest fruit with ram."277.
ਇਮ ਕਹਾ ਬਚਨਾ ਘਰ ਬਰ ਛੋਰੇ ॥ ਬਲਕਲ ਧਰਿ ਤਨ ਭੂਖਨ ਤੋਰੇ ॥ इम कहा बचना घर बर छोरे ॥ बलकल धरि तन भूखन तोरे ॥ Saying this Bharat left his home and breaking the ornaments he threw them away and wore the bark-peel.
ਅਵਧਿਸ ਜਾਰੇ ਅਵਧਹਿ ਛਾਡਿਯੋ ॥ ਰਘਪਤਿ ਪਗ ਤਰਿ ਕਰਿ ਘਰ ਮਾਡਿਯੋ ॥੨੭੮ अवधिस जारे अवधहि छाडियो ॥ रघढ़पति पग तरि करि घर माडियो ॥२७८ He performed the death ceremony of king Dasrath and left Oudh and concentrated on abiding at the feet of Ram.278.
ਲਖਿ ਜਲ ਥਲ ਕਹ ਤਜਿ ਕਲ ਧਾਝ ॥ ਮਨਿ ਮਨਿ ਸੰਗਿ ਲੈ ਤਿਹ ਠਾਂ ਆਝ ॥ लखि जल थल कह तजि कढ़ल धाझ ॥ मढ़नि मनि संगि लै तिह ठां आझ ॥ The forest-dwellers, seeing the strong army of Bharat, came alongwith the sages and reached the place where Ram was staying.
ਲਖ ਬਲ ਰਾਮੰ ਖਲ ਦਲ ਭੀਰੰ ॥ ਗਹਿ ਧਨ ਪਾਣੰ ਸਿਤ ਧਰ ਤੀਰੰ ॥੨੭੯॥ लख बल रामं खल दल भीरं ॥ गहि धन पाणं सित धर तीरं ॥२७९॥ Seeing the strong force ram thought that some tyrants had come to attack, therefore he held the bow and arrows in his hands.279.
ਗਹਿ ਧਨ ਰਾਮੰ ਸਰ ਬਰ ਪੂਰੰ ॥ ਅਰਿਬਰ ਥਹਰੇ ਖਲ ਹਲ ਸੂਰੰ ॥ गहि धनढ़ रामं सर बर पूरं ॥ अरिबर थहरे खल हल सूरं ॥ Ram taking his bow in his hand began to discharge arrow and seeing this Indra, sun etc. trembled with fear.
ਨਰ ਬਰ ਹਰਖੇ ਘਰਿ ਘਰਿ ਅਮਰੰ ॥ ਅਮਰਰਿ ਧਰਕੇ ਲਹਿ ਕਰਿ ਸਮਰੰ ॥੨੮੦॥ नर बर हरखे घरि घरि अमरं ॥ अमररि धरके लहि करि समरं ॥२८०॥ Seeing this the forest-dwellers felt pleased in their dwelling places, but the gods of Amarpura seeing this battle became anxious.280.
ਤਬ ਚਿਤ ਅਪਨੇ ਭਰਥਰ ਜਾਨੀ ॥ ਰਨ ਰੰਗ ਰਾਤੇ ਰਘਬਰ ਮਾਨੀ ॥ तब चित अपने भरथर जानी ॥ रन रंग राते रघढ़बर मानी ॥ Then Bharat reflected in his mind that ram was thinking of starting the battle,
ਦਲ ਬਲ ਤਜਿ ਕਰਿ ਇਕਲੇ ਨਿਸਰੇ ॥ ਰਘਬਰ ਨਿਰਖੇ ਸਭ ਦਖ ਬਿਸਰੇ ॥੨੮੧॥ दल बल तजि करि इकले निसरे ॥ रघढ़बर निरखे सभ दढ़ख बिसरे ॥२८१॥ Therefore he left all his forces, went forward alone and seeing Ram all his sufferings ended.281.
ਦਰਿਗ ਜਬ ਨਿਰਖੇ ਭਟ ਮਣਿ ਰਾਮੰ ॥ ਸਿਰ ਧਰਿ ਟੇਕਿਯੰ ਤਜ ਕਰਿ ਕਾਮੰ ॥ दढ़रिग जब निरखे भट मणि रामं ॥ सिर धरि टेकियं तज करि कामं ॥ When Bharat saw with his own eyes the mighty Ram, then abandoning all his desires, Bharat prostrated before him.
ਇਮ ਗਤਿ ਲਖਿ ਕਰ ਰਘਪਤਿ ਜਾਨੀ ॥ ਭਰਥਰ ਆਝ ਤਜਿ ਰਾਜਧਾਨੀ ॥੨੮੨॥ इम गति लखि कर रघढ़पति जानी ॥ भरथर आझ तजि राजधानी ॥२८२॥ Seeing this, Ram realized that it was Bharat who had come leaving his capital.282.
ਰਿਪਹਾ ਨਿਰਖੇ ਭਰਥਰ ਜਾਨੇ ॥ ਅਵਧਿਸ ਮੂਝ ਤਿਨ ਮਨਿ ਮਾਨੇ ॥ रिपहा निरखे भरथर जाने ॥ अवधिस मूझ तिन मनि माने ॥ Seeing Shatrughan and Bharat, Ram recognized them and it came into the mind of ram and Lakshman that king Dasrath had left this world;
ਰਘਬਰ ਲਛਮਨ ਪਰਹਰ ਬਾਨੰ ॥ ਗਿਰਿ ਤਰਿ ਆਝ ਤਜ ਅਭਿਮਾਨੰ ॥੨੮੩॥ रघढ़बर लछमन परहर बानं ॥ गिरि तरि आझ तज अभिमानं ॥२८३॥ They abandoned their arrow and effacing their displeasure came down from the mountain.283.
ਦਲ ਬਲ ਤਜਿ ਕਰਿ ਮਿਲ ਗਲਿ ਰੋਝ ॥ ਦਖ ਕਸਿ ਬਿਧਿ ਦੀਆ ਸਖ ਸਭ ਖੋਝ ॥ दल बल तजि करि मिल गलि रोझ ॥ दढ़ख कसि बिधि दीआ सढ़ख सभ खोझ ॥ Leaving the army aside they hugged each other and wept. The providence had given such agony that they had lost all comforts.
ਅਬ ਘਰ ਚਲੀਝ ਰਘਬਰ ਮੇਰੇ ॥ ਤਜਿ ਹਠਿ ਲਾਗੇ ਸਭ ਪਗ ਤੇਰੇ ॥੨੮੪॥ अब घर चलीझ रघढ़बर मेरे ॥ तजि हठि लागे सभ पग तेरे ॥२८४॥ Bharat said, "O Rahguvir, abandon your persistence and return to your home, because for this very reason all the people had fallen at your feet."284.
ਰਾਮ ਬਾਚ ਭਰਥ ਸੋਂ ॥ राम बाच भरथ सों ॥ Speech of Ram addressed to Bharat :
ਕੰਠ ਅਭੂਖਨ ਛੰਦ ॥ कंठ अभूखन छंद ॥ KANTH AABHUSHAN STANZA
ਭਰਥ ਕਮਾਰ ਨ ਅਉਹਠ ਕੀਜੈ ॥ ਜਾਹ ਘਰੈ ਨ ਹਮੈ ਦਖ ਦੀਜੈ ॥ भरथ कढ़मार न अउहठ कीजै ॥ जाहढ़ घरै न हमै दढ़ख दीजै ॥ O Bharat ! do not be obstinate, go to your home, do not give me more anguish by staying here;
ਕਾਜ ਕਹਿਯੋ ਜ ਹਮੈ ਹਮ ਮਾਨੀ ॥ ਤਰਿਯੋਦਸ ਬਰਖ ਬਸੈ ਬਨ ਧਾਨੀ ॥੨੮੫॥ काज कहियो जढ़ हमै हम मानी ॥ तढ़रियोदस बरख बसै बन धानी ॥२८५॥ Whatever permission has been given to me, I am acting according to that and accordingly I shall remain in the forest for thirteen years (and return in the fourteenth year).285.
ਤਰਿਯੋਦਸ ਬਰਖ ਬਿਤੈ ਫਿਰਿ ਝਹੈਂ ॥ ਰਾਜ ਸਿੰਘਾਸਨ ਛੱਤਰ ਸਹੈਹੈਂ ॥ तढ़रियोदस बरख बितै फिरि झहैं ॥ राज सिंघासन छढ़तढ़र सढ़हैहैं ॥ I shall return after thirteen years and sit on the throne under a canopy.
ਜਾਹ ਘਰੈ ਸਿਖ ਮਾਨ ਹਮਾਰੀ ॥ ਰੋਵਤ ਤੋਰਿ ਉਤੈ ਮਹਤਾਰੀ ॥੨੮੬॥ जाहढ़ घरै सिख मान हमारी ॥ रोवत तोरि उतै महतारी ॥२८६॥ Listen to my instruction and return home, your mothers must be weeping there."286.
ਭਰਥ ਬਾਚ ਰਾਮ ਪਰਤਿ ॥ भरथ बाच राम पढ़रति ॥ Speech of Bharat addressed to Ram :
ਕੰਠ ਅਭੂਖਨ ਛੰਦ ॥ कंठ अभूखन छंद ॥ KANTH AABHUSHAN STANZA
ਜਾਉ ਕਹਾ ਪਗ ਭੇਟ ਕਹਉ ਤਹ ॥ ਲਾਜ ਨ ਲਾਗਤ ਰਾਮ ਕਹੋ ਮਹ ॥ जाउ कहा पग भेट कहउ तढ़ह ॥ लाज न लागत राम कहो मढ़ह ॥ O Ram ! where should I go now after touching your feet? Shall I not be ashmed?
ਮੈ ਅਤਿ ਦੀਨ ਮਲੀਨ ਬਿਨਾ ਗਤ ॥ ਰਾਖ ਲੈ ਰਾਜ ਬਿਖੈ ਚਰਨਾਮਰਿਤ ॥੨੮੭॥ मै अति दीन मलीन बिना गत ॥ राख लै राज बिखै चरनामढ़रित ॥२८७॥ I am extremely low, dirty and motionless. O Ram ! manage your kingdom and glorify it with your ambrosial feet."287.
ਚਛ ਬਿਹੀਨ ਸਪਛ ਜਿਮੰ ਕਰ ॥ ਤਿਉ ਪਰਭ ਤੀਰ ਗਿਰਿਯੋ ਪਗ ਭਰਥਰ ॥ चछ बिहीन सढ़पछ जिमं कर ॥ तिउ पढ़रभ तीर गिरियो पग भरथर ॥ Just as a bird become sightless fells down, in the same way Bharat fell down before Ram.
ਅੰਕਿ ਰਹੇ ਗਹਿ ਰਾਮ ਤਿਸੈ ਤਬ ॥ ਰੋਇ ਮਿਲੇ ਲਛਨਾਦਿ ਭਯਾ ਸਭ ॥੨੮੮॥ अंकि रहे गहि राम तिसै तब ॥ रोइ मिले लछनादि भया सभ ॥२८८॥ At the same time Ram hugged him to his bosom and there Lakshman and all the brother wept.288.
ਪਾਨਿ ਪੀਆਇ ਜਗਾਇ ਸ ਬੀਰਹ ॥ ਫੇਰਿ ਕਹਿਯੋ ਹਸਿ ਸਰੀ ਰਘਬੀਰਹ ॥ पानि पीआइ जगाइ सढ़ बीरह ॥ फेरि कहियो हसि सढ़री रघढ़बीरह ॥ The brave Bharat was brought to his senses by giving water. Ram again said smilingly :
ਤਰਿਯੋਦਸ ਬਰਖ ਗਝ ਫਿਰਿ ਝਹੈ ॥ ਜਾਹ ਹਮੈ ਕਛ ਕਾਜ ਕਿਵੈਹੈ ॥੨੮੯॥ तढ़रियोदस बरख गझ फिरि झहै ॥ जाहढ़ हमै कछढ़ काज किवैहै ॥२८९॥ After the elapse of thirteen years we shall return, now you go back because I have to fulfil some tasks in the forest."289.
ਚੀਨ ਗਝ ਚਤਰਾ ਚਿਤ ਮੋ ਸਭ ॥ ਸਰੀ ਰਘਬੀਰ ਕਹੀ ਅਸ ਕੈ ਜਬ ॥ चीन गझ चतरा चित मो सभ ॥ सढ़री रघढ़बीर कही अस कै जब ॥ When Ram said this, then all the people understood its substance (that he had to kill the demons in the forest).
ਮਾਤ ਸਮੋਧ ਸ ਪਾਵਰ ਲੀਨੀ ॥ ਅਉਰ ਬਸੇ ਪਰਿ ਅਉਧ ਨ ਚੀਨੀ ॥੨੯੦॥ मात समोध सढ़ पावर लीनी ॥ अउर बसे पढ़रि अउध न चीनी ॥२९०॥ Submitting reverently to the instructions of Ram and with pleased mind Bharat took the sandals of Ram and forgetting the recognition of Ayodhya, he began to live out of its limits.290.
ਸੀਸ ਜਟਾਨ ਕੋ ਜੂਟ ਧਰੇ ਬਰ ॥ ਰਾਜ ਸਮਾਜ ਦੀਯੋ ਪਊਵਾ ਪਰ ॥ सीस जटान को जूट धरे बर ॥ राज समाज दीयो पऊवा पर ॥ Wearing matted hair on his head he dedicated all the royal task to those sandals.
ਰਾਜ ਕਰੇ ਦਿਨ ਹੋਤ ਉਜਿਆਰੈ ॥ ਰੈਨਿ ਭਝ ਰਘਰਾਜ ਸੰਭਾਰੈ ॥੨੯੧॥ राज करे दिनढ़ होत उजिआरै ॥ रैनि भझ रघढ़राज सढ़मभारै ॥२९१॥ During the day he used to fulfil his royal duties with the support of those sandals and during the night he protected them.291.
ਜੱਜਰ ਭਯੋ ਝਰਿ ਝੰਝਰ ਜਿਉ ਤਨ ॥ ਰਾਖਤ ਸਰੀ ਰਘਰਾਜ ਬਿਖੈ ਮਨ ॥ जढ़जर भयो झढ़रि झंझर जिउ तन ॥ राखत सढ़री रघढ़राज बिखै मन ॥ The body of Bharat withered and become decrepit, but still he always kept the memory of Ram in his mind.
ਬੈਰਿਨ ਕੇ ਰਨ ਬਰਿੰਦ ਨਿਕੰਦਤ ॥ ਭਾਖਤ ਕੰਠਿ ਅਭੂਖਨ ਛੰਦਤ ॥੨੯੨॥ बैरिन के रन बढ़रिंद निकंदत ॥ भाखत कंठि अभूखन छंदत ॥२९२॥ Alongwith this he destroyed the groups of enemies and instead of ornaments he wore rosaries as necklaces.292.
ਝੂਲਾ ਛੰਦ ॥ झूला छंद ॥ JHOOLA STANZA
ਇਤੈ ਰਾਮ ਰਾਜੰ ॥ ਕਰੈ ਦੇਵ ਕਾਜੰ ॥ ਧਰੋ ਬਾਨ ਪਾਨੰ ॥ ਭਰੈ ਬੀਰ ਮਾਨੰ ॥੨੯੩॥ इतै राम राजं ॥ करै देव काजं ॥ धरो बान पानं ॥ भरै बीर मानं ॥२९३॥ On this side the king ram is doing the duties of gods by killing the demons; he looks like a mighty hero by taking the bow in his hand.293.
ਜਹਾਂ ਸਾਲ ਭਾਰੇ ॥ ਦਰਮੰ ਤਾਲ ਨਯਾਰੇ ॥ ਛਝ ਸਰਗ ਲੋਕੰ ॥ ਹਰੈ ਜਾਤ ਸੋਕੰ ॥੨੯੪॥ जहां साल भारे ॥ दढ़रढ़मं ताल नयारे ॥ छढ़झ सढ़रग लोकं ॥ हरै जात सोकं ॥२९४॥ Where there were the trees of saal in the forest alongwith other trees and tans etc. its glory seemed heaven-like and was destroyer of all sorrows.294.
ਤਹਾਂ ਰਾਮ ਪੈਠੇ ॥ ਮਹਾਂਬੀਰ ਝਠੇ ॥ ਲੀਝ ਸੰਗਿ ਸੀਤਾ ॥ ਮਹਾਂ ਸਭਰ ਗੀਤਾ ॥੨੯੫॥ तहां राम पैठे ॥ महांबीर झठे ॥ लीझ संगि सीता ॥ महां सढ़भढ़र गीता ॥२९५॥ Ram stayed at that spot and looked like a mighty warrior, Sita was with him who was like a divine song.295.
ਬਿਧੰ ਬਾਕ ਬੈਣੀ ॥ ਮਰਿਗੀ ਰਾਜ ਨੈਣੀ ॥ ਕਟੰ ਛੀਨ ਦੇਸੀ ॥ ਪਰੀ ਪਦਮਿਨੀ ਸੀ ॥੨੯੬॥ बिधढ़ं बाक बैणी ॥ मढ़रिगी राज नैणी ॥ कटं छीन देसी ॥ परी पदमिनी सी ॥२९६॥ She was a lady of sweet speech and her eyes were like the queen of deer, she had a slim and she looked like a fairy, a Padmini (amongst women).296.
ਝੂਲਨਾ ਛੰਦ ॥ झूलना छंद ॥ JHOOLANA STANZA
ਚੜੈ ਪਾਨਿ ਬਾਨੀ ਧਰੇ ਸਾਨ ਮਾਨੋ ਚਛਾ ਬਾਨ ਸੋਹੈ ਦੋਊ ਰਾਮ ਰਾਨੀ ॥ चड़ै पानि बानी धरे सान मानो चछा बान सोहै दोऊ राम रानी ॥ Ram looks glorious with the sharp arrows in his hands and Sita, the queen of Ram appears elegant with the beautiful arrows of her eyes.
ਫਿਰੈ ਖਿਆਲ ਸੋ ਝਕ ਹਵਾਲ ਸੇਤੀ ਛਟੇ ਇੰਦਰ ਸੇਤੀ ਮਨੋ ਇੰਦਰ ਧਾਨੀ ॥ फिरै खिआल सो झक हवाल सेती छढ़टे इंदढ़र सेती मनो इंदढ़र धानी ॥ She roams with Ram, being absorbed into such thoughts as if having been ousted from his capital Indra was staggering hither and thither.
ਮਨੋ ਨਾਗ ਬਾਂਕੇ ਲਜੀ ਆਬ ਫਾਂਕੈ ਰੰਗੇ ਰੰਗ ਸਹਾਬ ਸੌ ਬਾਮ ਬਾਰੇ ॥ मनो नाग बांके लजी आब फांकै रंगे रंग सढ़हाब सौ बाम बारे ॥ The loose hair of her braids, causing shyness to the glory of nagas, are becoming a sacrifice to Ram.
ਮਰਿਗਾ ਦੇਖਿ ਮੋਹੇ ਲਖੇ ਮੀਨ ਰੋਹੇ ਜਿਨੈ ਨੈਕ ਚੀਨੇ ਤਿਨੌ ਪਰਾਨ ਵਾਰੇ ॥੨੯੭॥ मढ़रिगा देखि मोहे लखे मीन रोहे जिनै नैक चीने तिनौ पढ़रान वारे ॥२९७॥ The deers looking at her are allured by her, the fishes looking at her beauty are feeling jealous of her; he, whoever had seen her, had sacrified himself for her.297.
ਸਨੇ ਕੂਕ ਕੇ ਕੋਕਿਲਾ ਕੋਪ ਕੀਨੇ ਮਖੰ ਦੇਖ ਕੈ ਚੰਦ ਦਾਰੇਰ ਖਾਈ ॥ सढ़ने कूक के कोकिला कोप कीने मढ़खं देख कै चंद दारेर खाई ॥ The nightingale, listening to her speech, is getting angry on account of jealousy and the moon looking at her face is feeling shy like women,
ਲਖੇ ਨੈਨ ਬਾਂਕੇ ਮਨੈ ਮੀਨ ਮੋਹੈ ਲਖੇ ਜਾਤਕੇ ਸੂਰ ਕੀ ਜੋਤਿ ਛਾਈ॥ लखे नैन बांके मनै मीन मोहै लखे जातके सूर की जोति छाई॥ The fish is allured by seeing her eyes and her beauty seems like the extension of sunlight.
ਮਨੋ ਫੂਲ ਫੂਲੇ ਲਗੇ ਨੈਨ ਝੂਲੇ ਲਖੇ ਲੋਗ ਭੂਲੇ ਬਨੇ ਜੋਰ ਝਸੇ॥ मनो फूल फूले लगे नैन झूले लखे लोग भूले बने जोर झसे॥ Seeing her eyes they appear like the blossomed lotus and all the people in the forest are extremely enchanted by her beauty.
ਲਖੇ ਨੈਨ ਥਾਰੇ ਬਿਧੇ ਰਾਮ ਪਿਆਰੇ ਰੰਗੇ ਰੰਗ ਸਾਰਾਬ ਸਹਾਬ ਜੈਸੇ ॥੨੯੮॥ लखे नैन थारे बिधे राम पिआरे रंगे रंग साराब सढ़हाब जैसे ॥२९८॥ O Sita ! seeing your intoxicated eyes Ram himself seems pierced by them.298.
ਰੰਗੇ ਰੰਗ ਰਾਤੇ ਮਯੰ ਮੱਤ ਮਾਤੇ ਮਕਬੂਲਿ ਗਲਾਬ ਕੇ ਫੂਲ ਸੋਹੈਂ ॥ रंगे रंग राते मयं मढ़त माते मकबूलि गढ़लाब के फूल सोहैं ॥ Your eyes are intoxicated, having been dyed in your love and it seems that they are lovely roses.
ਨਰਗਸ ਨੇ ਦੇਖਕੈ ਨਾਕ ਝਂਠਾ ਮਰਿਗੀਰਾਜ ਕੇ ਦੇਖਤੈਂ ਮਾਨ ਮੋਹੈਂ ॥ नरगस ने देखकै नाक झंठा मढ़रिगीराज के देखतैं मान मोहैं ॥ The narcissus flowers are expressing contempt with jealousy and the does on seeing her are feeling blow at their self-respect,
ਸਬੋ ਰੋਜ ਸਰਾਬ ਨੇ ਸੋਰ ਲਾਇਆ ਪਰਜਾ ਆਮ ਜਾਹਾਨ ਕੇ ਪੇਖ ਵਾਰੇ ॥ सबो रोज सराब ने सोर लाइआ पढ़रजा आम जाहान के पेख वारे ॥ The wine in spite of all its strength is not feeling itself equivalent to thhe ardent passion of Sita in the whole world,
ਭਵਾ ਤਾਨਿ ਕਮਾਨ ਕੀ ਭਾਂਤ ਪਿਆਰੀ ਨਿ ਕਮਾਨ ਹੀ ਨੈਨ ਕੇ ਬਾਨ ਮਾਰੇ ॥੨੯੯॥ भवा तानि कमान की भांत पिआरी नि कमान ही नैन के बान मारे ॥२९९॥ Her eyebrows are lovely like the bow and from those eyebrows she is discharging the arrows of her eyes.299.
ਕਬਿੱਤ ॥ कबिढ़त ॥ KABIT
ਊਚੇ ਦਰਮ ਸਾਲ ਜਹਾਂ ਲਾਂਬੇ ਬਟ ਤਾਲ ਤਹਾਂ ਝਸੀ ਠਉਰ ਤਪ ਕਉ ਪਧਾਰੈ ਝਸੋ ਕਉਨ ਹੈ ॥ ऊचे दढ़रढ़म साल जहां लांबे बट ताल तहां झसी ठउर तप कउ पधारै झसो कउन है ॥ Where there are high saal trees and Banyan trees and the large tanks, who is the person who performs austerities;
ਜਾਕੀ ਛਬਿ ਦੇਖ ਦਤਿ ਖਾਂਡਵ ਕੀ ਫੀਕੀ ਲਾਗੈ ਆਭਾ ਤਾਕੀ ਨੰਦਨ ਬਿਲੋਕਿ ਭਜੇ ਮੌਨ ਹੈ ॥ जाकी छबि देख दढ़ति खांडव की फीकी लागै आभा ताकी नंदन बिलोकि भजे मौन है ॥ And seeing whose beauty, the beauty of Pandavas seems devoid of radiance and the forests of heaven feel it better to keep silent on observing his beauty?
ਤਾਰਨ ਕੀ ਕਹਾ ਨੈਕ ਨਭ ਨ ਨਿਹਾਰਿਯੋ ਜਾਇ ਸੂਰਜ ਕੀ ਜੋਤਿ ਤਹਾਂ ਚੰਦਰਕੀ ਨ ਜਉਨ ਹੈ ॥ तारन की कहा नैक नभ न निहारियो जाइ सूरज की जोति तहां चंदढ़रकी न जउन है ॥ There is so much dense shade there that not to speak of the stars, the sky is also not seen there, the light of the sun and moon does not reach there.
ਦੇਵ ਨ ਨਿਹਾਰਿਯੋ ਕੋਊ ਦੈਤ ਨ ਬਿਹਾਰਿਯੋ ਤਹਾਂ ਪੰਛੀ ਕੀ ਨ ਗੰਮ ਜਹਾਂ ਚੀਟੀ ਕੋ ਨ ਗਉਨ ਹੈ ॥੩੦੦॥ देव न निहारियो कोऊ दैत न बिहारियो तहां पंछी की न गम जहां चीटी को न गउन है ॥३००॥ No god or demon lives and the birds and even an ant has no access there.300.
ਅਪੂਰਬ ਛੰਦ ॥ अपूरब छंद ॥ APOORAV STANZA
ਲਖੀਝ ਅਲੱਖ ॥ ਤਕੀਝ ਸਭੱਛ ॥ ਧਾਯੋ ਬਿਰਾਧ ॥ ਬੰਕੜਿਯੋ ਬਿਬਾਦ ॥੩੦੧॥ लखीझ अलढ़ख ॥ तकीझ सढ़भढ़छ ॥ धायो बिराध ॥ बंकड़ियो बिबाद ॥३०१॥ Seeing the ignorant persons )Ram-Laksman) as good food, a demon named Viradh came forwards and in this way there came a calamitous situation in their peaceful lives.301.
ਲਖੀਅੰ ਅਵੱਧ ॥ ਸੰਬਹਿਯੋ ਸਨੱਧ ॥ ਸੰਮਲੇ ਹਥਿਆਰ ॥ ਉਰੜੇ ਲਝਾਰ ॥੩੦੨॥ लखीअं अवढ़ध ॥ सढ़मबहियो सनढ़ध ॥ समले हथिआर ॥ उरड़े लढ़झार ॥३०२॥ Ram saw him and holding his wapons he went towards him; keeping control of their weapons both the warriors began their battle.302.
ਚਿਕੜੀ ਚਾਵੰਡ ॥ ਸੰਮਹੇ ਸਾਵੰਤ ॥ ਸੱਜੀਝ ਸਬਾਹ ॥ ਅੱਛਰੋ ਉਛਾਹ ॥੩੦੩॥ चिकड़ी चावंड ॥ समढ़हे सावंत ॥ सढ़जीझ सढ़बाह ॥ अछरो उछाह ॥३०३॥ The vultures shirked and the warriors faced each other. They were bedecked nicely and there was unending zeal in them.303.
ਪੱਖਰੇ ਪਵੰਗ ॥ ਮੋਹਿਲੇ ਮਤੰਗ ॥ ਚਾਵਡੀ ਚਿੰਕਾਰ ॥ ਉਝਰੇ ਲਝਾਰ ॥੩੦੪॥ पढ़खरे पवंग ॥ मोहिले मतंग ॥ चावडी चिंकार ॥ उझरे लढ़झार ॥३०४॥ There were horses and intoxicated elephants bedecked with armours. The shrieks of the vultures were heard and the warriors were seen entangled with each other.304.
ਸਿੰਧਰੇ ਸੰਧੂਰ ॥ ਬੱਜਝ ਤੰਦੂਰ ॥ ਸੱਜੀਝ ਸਬਾਹ ॥ ਅੱਛਰੋ ਉਛਾਹ ॥੩੦੫॥ सिंधरे संधूर ॥ बढ़जझ तंदूर ॥ सढ़जीझ सढ़बाह ॥ अछरो उछाह ॥३०५॥ The elephants serene like sea were there and the trumpets were resounding, the long-armed warriors with unparalleled enthusiasm looked impressive.305.
ਬਿਝੜੇ ਉਝਾੜ ॥ ਸੰਮਲੇ ਸ ਮਾਰ ॥ ਹਾ ਹਲੇ ਹੰਕਾਰ ॥ ਅੰਕੜੇ ਅੰਗਾਰ ॥੩੦੬॥ बिझढ़ड़े उझाड़ ॥ समले स ढ़मार ॥ हा हले हंकार ॥ अंकड़े अंगार ॥३०६॥ The warriors who never fell began to fall and also regain their control; there were egoistic attacks from all the four sides and the warriors blazed like embers.306.
ਸੰਮਲੇ ਲੱਝਾਰ ॥ ਛੱਟਕੇ ਬਿਸਿਯਾਰ ॥ ਹਾਹਲੇਹੰ ਬੀਰ ॥ ਸੰਘਰੇ ਸ ਬੀਰ ॥੩੦੭॥ समले लढ़ढ़झार ॥ छढ़ढ़टके बिसियार ॥ हाहलेहं बीर ॥ संघरे सढ़ बीर ॥३०७॥ The warriors were keeping their control and the weapons began to slip away from their hands like serpents.307.
ਅਨੂਪ ਨਰਾਜ ਛੰਦ ॥ अनूप नराज छंद ॥ ANOOP NARAAJ STANZA
ਗਜੰ ਗਜੇ ਹਯੰ ਹਲੇ ਹਲਾ ਹਲੀ ਹਲੋ ਹਲੰ ॥ ਬਬੱਜ ਸਿੰਧਰੇ ਸਰੰ ਛਟੰਤ ਬਾਣ ਕੇਵਲੰ ॥ गजं गजे हयं हले हला हली हलो हलं ॥ बबढ़ज सिंधरे सढ़रं छढ़टंत बाण केवलं ॥ The horses began to move and elephant roared, there was confusion on all the four-sides, the musical instruments resounded and the harmonious sound of the discharge of arrows was heard;
ਪਪੱਕ ਪੱਖਰੇ ਤਰੇ ਭਭੱਖ ਘਾਇ ਨਿਰਮਲੰ ॥ ਪਲੱਥ ਲੱਥ ਬਿੱਥਰੀ ਅਮੱਥ ਜੱਥ ਉੱਥਲੰ ॥੩੦੮॥ पपढ़क पढ़खरे तढ़रे भभढ़ख घाइ निरमलं ॥ पलढ़ढ़थ लढ़ढ़थ बिढ़थरी अमढ़थ जढ़ढ़थ उथलं ॥३०८॥ The horses vied with one another in speed and the pure blood gushed out of the wounds. In the turmoil of the war, the corpses rolling in dust, scattered hither and thither.308.
ਅਜੱਥ ਲੱਥ ਬਿੱਥਰੀ ਮਿਲੰਤ ਹੱਥ ਬੱਖਯੰ ॥ ਅਘੱਮ ਘਾਇ ਘੱਮ ਝ ਬਬੱਕ ਬੀਰ ਦੱਧਰੰ ॥ अजढ़ढ़थ लढ़ढ़थ बिढ़थरी मिलंत हढ़थ बढ़खयं ॥ अघढ़ढ़म घाइ घढ़ढ़म झ बबढ़क बीर दढ़ढ़धरं ॥ Because of the blows of the sword being stuck on the waists, the corpses were scattered and the warriors, turning with difficulty, began to strike bows with double-edged dagger.
ਕਿਲੰ ਕਰੰਤ ਖੱਪਰੀ ਪਿਪੰਤ ਸਰੋਣ ਪਾਣਯੰ ॥ ਹਹੱਕ ਭੈਰਵੰ ਸਰਤੰ ਉਠੰਤ ਜੱਧ ਜਵਾਲਯੰ ॥੩੦੯॥ किलं करंत खढ़परी पिपंत सढ़रोण पाणयं ॥ हहढ़क भैरवं सढ़रढ़तं उठंत जढ़ढ़ध जढ़वालयं ॥३०९॥ The Yoginis while shrieking, and taking the blood in their hands began to drink it; the Bhairvas roamed themselves in the field and the fires of war blazed.309.
ਫਿਕੰਤ ਫਿੰਕਤੀ ਫਿਰੰ ਰੜੰਤ ਗਿੱਧ ਬਰਿੱਧਣੰ ॥ ਡਹੱਕ ਡਾਮਰੀ ਉਠੰ ਬਕਾਰ ਬੀਰ ਬੈਤਲੰ ॥ फिकंत फिंकती फिरं रड़ंत गिढ़ध बढ़रिढ़धणं ॥ डहढ़क डामरी उठं बकार बीर बैतलं ॥ The jackals and big vultures roamed in the battlefield hither and thither; the vampires bellowed and the Baitals (ghosts) raised their shrill voice.
ਖਹੱਤ ਖੱਗ ਖੱਤਰੀਯੰ ਖਿਮੰਤ ਧਾਰ ਉੱਜਲੰ ॥ ਘਣੰਕ ਜਾਣ ਸਾਵਲੰ ਲਸੰਤ ਬੇਗ ਬਿੱਜਲੰ ॥੩੧੦॥ खहढ़त खढ़ग खढ़तढ़रीयं खिमंत धार उजलं ॥ घणंक जाण सावलं लसंत बेग बिढ़जढ़लं ॥३१०॥ The white-edged dagger in the hands of the Kshatriyas (Ram and Lakshman) was well-placed in their hands like the lightning in the dark clouds.310.
ਪਿਪੰਤ ਸਰੋਣ ਖੱਪਰੀ ਭਖੰਤ ਮਾਸ ਚਾਵਡੰ ॥ ਹਕਾਰ ਵੀਰ ਸੰਭਿੜੈ ਲਝਾਰ ਧਾਰ ਦੱਧਰੰ ॥ पिपंत सढ़रोण खढ़परी भखंत मास चावडं ॥ हकार वीर सढ़मभिड़ै लढ़झार धार दढ़ढ़धरं ॥ The Yoginis with the bowls were drinking blood and the kites were eating flesh, the warriors keeping control of their double-edged spears were fighting, while shouting at their companions.
ਪਕਾਰ ਮਾਰ ਕੈ ਪਰੇ ਸਹੰਤ ਅੰਗ ਭਾਰਯੰ ॥ ਬਿਹਾਰ ਦੇਵ ਮੰਡਲੰ ਕਟੰਤ ਖੱਗ ਧਾਰਯੰ ॥੩੧੧॥ पढ़कार मार कै परे सहंत अंग भारयं ॥ बिहार देव मंडलं कटंत खढ़ग धारयं ॥३११॥ They were shouting "kill, kill" and bearing the burden of their weapons, some warriors were there in the cities of gods (i.e. they had died) and some are chopping other warriors.311.
ਪਰਚਾਰ ਵਾਰ ਪੈਜ ਕੈ ਖਮਾਰ ਘਾਇ ਘੂਮਹੀ ॥ ਤਪੀ ਮਨੋ ਅਧੋ ਮਖੰ ਸਧੂਮ ਆਗ ਧੂਮ ਹੀ ॥ पढ़रचार वार पैज कै खढ़मार घाइ घूमही ॥ तपी मनो अधो मढ़खं सधूम आग धूम ही ॥ The warriors, hurling their blows, were roaming in intoxication like the ascetics performing austerities and swinging with their faces bent downward over the smoke;
ਤਟੰਤ ਅੰਗ ਭੰਗਯੰ ਬਹੰਤ ਅਸਤਰ ਧਾਰਯੰ ॥ ਉਠੰਤ ਛਿੱਛ ਇੱਛਯੰ ਪਿਪੰਤ ਮਾਸ ਹਾਰਯੰ ॥੩੧੨॥ तढ़टंत अंग भंगयं बहंत असतढ़र धारयं ॥ उठंत छिढ़छ इछयं पिपंत मास हारयं ॥३१२॥ There is flow of arms and the broken limbs were falling down, the waves of the desire of victory are rising and the chopped flesh is falling.312.
ਅਘੋਰ ਘਾਇ ਅੱਘਝ ਕਟੇ ਪਰੇ ਸ ਪਰਾਸਨੰ ॥ ਘਮੰਤ ਜਾਣ ਰਾਵਲੰ ਲਗੇ ਸ ਸਿੱਧ ਆਸਣੰ ॥ अघोर घाइ अघझ कटे परे सढ़ पढ़रासनं ॥ घढ़मंत जाण रावलं लगे सढ़ सिढ़ध आसणं ॥ The Aghori (Sadhus) seem pleased in eating the chopped limbs and the Siddhas and Rawalpanthis, the devourers of flesh and blood have taken seats with postures;
ਪਰੰਤ ਅੰਗ ਭੰਗ ਹਇ ਬਕੰਤ ਮਾਰ ਮਾਰਯੰ ॥ ਬਦੰਤ ਜਾਣ ਬੰਦੀਯੰ ਸਕਰਿਤ ਕਰਿਤ ਅਪਾਰਯੰ ॥੩੧੩॥ परंत अंग भंग हढ़इ बकंत मार मारयं ॥ बदंत जाण बंदीयं सढ़कढ़रित कढ़रित अपारयं ॥३१३॥ Shouting "kill, kill" the warriors are falling with broken limbs and because of their bravery, they are being greeted.313.
ਬਜੰਤ ਤਾਲ ਤੰਬੂਰੰ ਬਿਸੇਖ ਬੀਨ ਬੇਣਯੰ ॥ ਮਰਿਦੰਗ ਝਾਲਨਾ ਫਿਰੰ ਸਨਾਇ ਭੇਰਿ ਭੈ ਕਰੰ ॥ बजंत ताल तढ़मबूरं बिसेख बीन बेणयं ॥ मढ़रिदंग झालना फिरं सनाइ भेरि भै करं ॥ The special sound obstructing the blows on the shields is being heard, the mixed sound of the harp, flute, drum, kettle-drum etc. is creating a dreadful atmosphere.
ਉਠੰਤ ਨਾਦਿ ਨਿਰਮਲੰ ਤਟੰਤ ਤਾਲ ਤੱਥਿਯੰ ॥ ਬਦੰਤ ਕਿੱਤ ਬੰਦੀਅੰ ਕਬਿੰਦਰ ਕਾਬਯ ਕੱਥਿਯੰ ॥੩੧੪॥ उठंत नादि निरमलं तढ़टंत ताल तढ़थियं ॥ बदंत किढ़त बंदीअं कबिंदढ़र काबय कढ़थियं ॥३१४॥ The beautiful sounds also rearing the tunes of the blows of different kinds of weapons are arising in the battlefield, somewhere the servitors are busy in prayers and somewhere the poets are reciting their compositions.314.
ਢਲੰਤ ਢਾਲ ਮਾਲਯੰ ਖਹੰਤ ਖੱਗ ਖੇਤਯੰ ॥ ਚਲੰਤ ਬਾਣ ਤੀਛਣੰ ਅਨੰਤ ਅੰਤ ਕੰਕਯੰ ॥ ढलंत ढाल मालयं खहंत खढ़ग खेतयं ॥ चलंत बाण तीछणं अनंत अंत कंकयं ॥ The sound of obstructing the shields and the sound of the striking swords are being heard and the sharp arrows destroying innumerable people are being discharged;
ਸਿਮਟਿ ਸਾਂਗ ਸੰਕੜੰ ਸਟੱਕ ਸੂਲ ਸੇਲਯੰ ॥ ਰਲੰਤ ਰੰਡ ਮੰਡਯੰ ਝਲੰਤ ਝਾਲ ਅਝਲੰ ॥੩੧੫॥ सिमटि सांग सढ़ंकड़ं सटढ़क सूल सेलयं ॥ रढ़लंत रढ़ंड मढ़ंडयं झलंत झाल अझलं ॥३१५॥ The daggers and spears are producing rustling sound and the chopped dead heads, having rolled in dust, are scattered here and there.315.
ਬਚਿੱਤਰ ਚਿੱਤਰਤੰ ਸਰੰ ਬਹੰਤ ਦਾਰਣੰ ਰਣੰ ॥ ਢਲੰਤ ਢਾਲ ਅਢਲੰ ਢਲੰਤ ਚਾਰ ਚਾਮਰੰ ॥ बचिढ़तढ़र चिढ़तढ़रतं सरं बहंत दारढ़णं रणं ॥ ढलंत ढाल अढलं ढढ़लंत चार चामरं ॥ The peculiar types of arrows, drawing pictures are being discharged in the battlefield and the knocking of the spears in the battlefield and the knocking of the spears in the shields is being heard.
ਦਲੰਤ ਨਿਰਦਲੋ ਦਲੰ ਪਪਾਤ ਭੂਤਲੰ ਦਿਤੰ ॥ ਉਠੰਤ ਗਦਿ ਸੱਦਯੰ ਨਿਨਦਿ ਨਦਿ ਦੱਭਰੰ ॥੩੧੬॥ दलंत निरदलो दलं पपात भूतलं दितं ॥ उठंत गदि सढ़दयं निनदि नदि दढ़ढ़भरं ॥३१६॥ The armies are being mashed and the earth is getting hot (because of the hot blood), the dreadful sound is being heard continuously form all four sides.316.
ਭਰੰਤ ਪੱਤਰ ਚਉਸਠੀ ਕਿਲੰਕ ਖੇਚਰੀ ਕਰੰ ॥ ਫਿਰੰਤ ਹੂਰ ਪੂਰਯੰ ਬਰੰਤ ਦੱਧਰੰ ਨਰੰ ॥ भरंत पढ़तढ़र चउसठी किलंक खेचरी करं ॥ फिरंत हूर पूरयं बरंत दढ़ढ़धरं नरं ॥ Sixty-four Yoginis, shouting loudly, are filling their pots with colour and the heavenly damsels are moving on the earth in order to wed the great horses;
ਸਨੱਧ ਬੱਧ ਗੋਧਯੰ ਸ ਸੋਭ ਅੰਗਲੰ ਤਰਿਣੰ ॥ ਡਕੰਤ ਡਾਕਣੀ ਭਰਮੰ ਭਖੰਤ ਆਮਿਖੰ ਰਣੰ ॥੩੧੭॥ सनढ़ध बढ़ध गोधयं सढ़ सोभ अंगढ़लं तढ़रिणं ॥ डकंत डाकणी भढ़रमं भखंत आमिखं रणं ॥३१७॥ The heroes, bedecking themselves are wearing armours on their hands and the vampires are roaring in the battlefield, eating flesh and bellowing.317.
ਕਿਲੰਕ ਦੇਵੀਯੰ ਕਰੰ ਡਹਕ ਡਾਮਰੂ ਸਰੰ ॥ ਕੜੱਕ ਕੱਤੀਯੰ ਉਠੰ ਪਰੰਤ ਧੂਰ ਪੱਖਰੰ ॥ किलंक देवीयं करं डहक डामरू सढ़रं ॥ कड़ढ़क कढ़तीयं उठं परंत धूर पढ़खरं ॥ The loud voice of the goddess Kali, who drinks blood, and the sound of tabor are being heard, the dreadful laughter is being heard in the battlefield and the dust settled on armours is also being seen;
ਬਬਜਿ ਸਿੰਧਰੇ ਸਰੰ ਨਰਿਘਾਤ ਸੂਲ ਸੈਹਥੀਯੰ ॥ ਭਭਜਿ ਕਾਤਰੋ ਰਣੰ ਨਿਲੱਜ ਭੱਜ ਭੂ ਭਰੰ ॥੩੧੮॥ बबजि सिंधरे सढ़रं नढ़रिघात सूल सैहथीयं ॥ भभजि कातरो रणं निलढ़ज भढ़ज भू भरं ॥३१८॥ The elephants and horses are creating noise on being struck with the blows of sword and abandoning their shyness and being helpless, they are running away from the war.318.
ਸ ਸਸਤਰ ਅਸਤਰ ਸੰਨਿਧੰ ਜਝੰਤ ਜੋਧਣੋ ਜੱਧੰ ॥ ਅਰੱਝ ਪੰਕ ਲੱਜਣੰ ਕਰੰਤ ਦਰੋਹ ਕੇਵਲੰ ॥ सढ़ ससतढ़र असतढ़र संनिधं जढ़झंत जोधणो जढ़ढ़धं ॥ अरढ़ढ़झ पंक लढ़जणं करंत दढ़रोह केवलं ॥ Having been bedecked with arms and weapons the warriors are busy in war and not being stuck in the mud of shyness they are waging war;
ਪਰੰਤ ਅੰਗ ਭੰਗ ਹਝ ਉਠੰਤ ਮਾਸ ਕਰਦਮੰ ॥ ਖਿਲੰਤ ਜਾਣ ਕਦਵੰ ਸ ਮਝ ਕਾਨਹ ਗੋਪਿਕੰ ॥੩੧੯॥ परंत अंग भंग हढ़झ उठंत मास करदमं ॥ खिलंत जाणढ़ कदवं सढ़ मझ कानढ़ह गोपिकं ॥३१९॥ Being filled with ire, the limbs and the bits of flesh of the warriors are falling on the earth like Krishna playing amongst Gopis by throwing up the ball from this to that side.319.
ਡਹੱਕ ਡਉਰ ਡਾਕਣੰ ਝਲੰਤ ਝਾਲਰ ਸਰੰ ॥ ਨਿਨੱਦ ਨਾਦਿ ਨਾਫਿਰੰ ਬਜੰਤ ਭੇਰਿ ਭੀਖਣੰ ॥ डहढ़क डउर डाकणं झलंत झालर सढ़रं ॥ निनढ़द नादि नाफिरं बजंत भेरि भीखणं ॥ The tabors and famous gestures of the vampires are being seen and the dreadful sound of drums and fifes is being heard.
ਘਰੰਤ ਘੋਰ ਦੰਦਭੀ ਕਰੰਤ ਕਾਨਰੇ ਸਰੰ ॥ ਕਰੰਤ ਝਾਝਰੋ ਝੜੰ ਬਜੰਤ ਬਾਂਸਰੀ ਬਰੰ ॥੩੨੦॥ घढ़रंत घोर दढ़ंदभी करंत कानरे सढ़रं ॥ करंत झाझरो झड़ं बजंत बांसढ़री बरं ॥३२०॥ The terrible sound of big drums is being heard in the ears. The jingling of anklets and the sweet voice of flutes are also being heard in the battlefield.320.
ਨਚੰਤ ਬਾਜ ਤੀਛਣੰ ਚਲੰਤ ਚਾਚਰੀ ਕਰਿਤੰ ॥ ਲਿਖੰਤ ਲੀਕ ਉਰਬੀਅੰ ਸਭੰਤ ਕੰਡਲੀ ਕਰੰ ॥ नचंत बाज तीछणं चलंत चाचरी कढ़रितं ॥ लिखंत लीक उरबीअं सढ़भंत कढ़ंडली करं ॥ The swift horses are dancing and moving swiftly and with their gait they are creating coiled marks on the earth.
ਉਡੰਤ ਧੂਰ ਭੂਰਿਯੰ ਖਰੀਨ ਨਿਰਦਲੀ ਨਭੰ ॥ ਪਰੰਤ ਭੂਰ ਭਉਰਣੰ ਸ ਭਉਰ ਠਉਰ ਜਿਉ ਜਲੰ ॥੩੨੧॥ उडंत धूर भूरियं खढ़रीन निरदली नभं ॥ परंत भूर भउरणं सढ़ भउर ठउर जिउ जलं ॥३२१॥ Because of the sound of their hoofs, the dust is rising upto the sky and seems like the whirlpool in water.321.
ਭਜੰਤ ਧੀਰ ਬੀਰਣੰ ਚਲੰਤ ਮਾਨ ਪਰਾਨ ਲੈ ॥ ਦਲੰਤ ਪੰਤ ਦੰਤੀਯੰ ਭਜੰਤ ਹਾਰ ਮਾਨ ਕੈ ॥ भजंत धीर बीरणं चलंत मान पढ़रान लै ॥ दलंत पंत दंतीयं भजंत हार मान कै ॥ The enduring warriors are fleeing with their honour and life-breath and the lines of the elephants have been destroyed;
ਮਿਲੰਤ ਦਾਂਤ ਘਾਸ ਲੈ ਰਰੱਛ ਸਬਦ ਉਚਰੰ ॥ ਬਿਰਾਧ ਦਾਨਵੰ ਜਝਯੋ ਸ ਹਥਿ ਰਾਮ ਨਿਰਮਲੰ ॥੩੨੨॥ मिलंत दांत घास लै रढ़रछ सबद उचरं ॥ बिराध दानवं जढ़झयो सढ़ हथि राम निरमलं ॥३२२॥ The demons inimical to Ram, taking the blades of grass in their teeth, have uttered the words "Protect us" and in this way the demons named Viradh has been killed.322.
ਇਤਿ ਸਰੀ ਬਚਿਤਰ ਨਾਟਕੇ ਰਾਮਵਤਾਰ ਕਥਾ ਬਿਰਾਧ ਦਾਨਵ ਬਧਹ ॥ इति सढ़री बचितढ़र नाटके रामवतार कथा बिराध दानव बधह ॥ End of the description of killing of the demon VIRADH in Ramavtar in BACHITTAR NATAK.
