Ramavtar 2
ਭਾਗ भाग SECTION
ਅਥ ਅਉਧ ਪਰਵੇਸ ਕਥਨੰ ॥ अथ अउध पढ़रवेस कथनं ॥ Now begins the description of the Entry in Oudh :
ਸਵੈਯਾ ॥ सढ़वैया ॥ SWAYYA
ਭੇਟਿ ਭਜਾ ਭਰਿ ਅੰਕ ਭਲੇ ਭਰਿ ਨੈਨ ਦੋਊ ਨਿਰਖੇ ਰਘਰਾਈ ॥ भेटि भढ़जा भरि अंक भले भरि नैन दोऊ निरखे रघढ़राई ॥ With tears of joy in both his eyes and meeting affectionately with his people Ram entered Ayodhya.
ਗੰਜਤ ਭਰਿੰਗ ਕਪੋਲਨ ਊਪਰਿ ਨਾਗ ਲਵੰਗ ਰਹੇ ਲਿਵ ਲਾਈ ॥ गढ़ंजत भढ़रिंग कपोलन ऊपरि नाग लवंग रहे लिव लाई ॥ The black bees were humming on the cheeks and the braids of long hair of Sita were hanging like the Nagas looking towards her face.
ਕੰਜ ਕਰੰਗ ਕਲਾ ਨਿਧ ਕੇਹਰਿ ਕੋਕਲ ਹੇਰ ਹੀਝ ਹਹਰਾਈ ॥ कंज कढ़रंग कला निध केहरि कोकल हेर हीझ हहराई ॥ The lotus, deer, moon, lioness and nightingale were perplexed in their minds and seeing her (eyes, agility, beauty, courage and sweet voice respectively).
ਬਾਲ ਲਖੈਂ ਛਬਿ ਖਾਟ ਪਰੈ ਨਹਿ ਬਾਟ ਚਲੈ ਨਿਰਖੇ ਅਧਿਕਾਈ ॥੧੫੪॥ बाल लखैं छबि खाट परै नहि बाट चलै निरखे अधिकाई ॥१५४॥ The children, seeing her beauty, also were falling unconscious and the travelers abandoning their path, were looking at her.154.
ਸੀਅ ਰਹੀ ਮਰਛਾਇ ਮਨੈ ਰਨਿ ਰਾਮ ਕਹਾ ਮਨ ਬਾਤ ਧਰੈਂਗੇ ॥ सीअ रही मढ़रछाइ मनै रनि राम कहा मन बात धरैंगे ॥ Sita was getting worried on reflecting whether Ram will agree with her sayings or not;
ਤੋਰਿ ਸਰਾਸਨਿ ਸੰਕਰ ਕੋ ਜਿਮ ਮੋਹਿ ਬਰਿਓ ਤਿਮ ਅਉਰ ਬਰੈਂਗੇ ॥ तोरि सरासनि संकर को जिम मोहि बरिओ तिम अउर बरैंगे ॥ And also whether it can happen that Ram may wed another woman like wedding me on breaking the bow of Shiva.
ਦੂਸਰ ਬਯਾਹ ਬਧੂ ਅਬ ਹੀ ਮਨ ਤੇ ਮਹਿ ਨਾਥ ਬਿਸਾਰ ਡਰੈਂਗੇ ॥ दूसर बयाह बधू अब ही मन ते मढ़हि नाथ बिसार डरैंगे ॥ If he thinks another marriage in his mind, then her Lord on forgetting her, will fill her life definitely with unrest.
ਦੇਖਤ ਹੌ ਨਿਜ ਭਾਗ ਭਲੇ ਬਿਧ ਆਜ ਕਹਾ ਇਹ ਠੌਰ ਕਰੈਂਗੇ ॥੧੫੫॥ देखत हौ निज भाग भले बिध आज कहा इह ठौर करैंगे ॥१५५॥ Let us see that is recorded in my fate and what he will do in future?155.
ਤਉ ਹੀ ਲਉ ਰਾਮ ਜਿਤੇ ਦਿਜ ਕਉ ਅਪਨੇ ਦਲ ਆਇ ਬਜਾਇ ਬਧਾਈ ॥ तउ ही लउ राम जिते दिज कउ अपने दल आइ बजाइ बधाई ॥ At that same time, the groups of Brahmins came forward and began and thither in joy.
ਭਗਲ ਲੋਕ ਫਿਰੈ ਸਭ ਹੀ ਰਣ ਮੋ ਲਖਿ ਰਾਘਵ ਕੀ ਅਧਕਾਈ ॥ भगढ़ल लोक फिरै सभ ही रण मो लखि राघव की अधकाई ॥ Hearing about the victory of Ram in the war, all the people ran hither and thither in joy.
ਸੀਅ ਰਹੀ ਰਨਿ ਰਾਮ ਜਿਤੇ ਅਵਧੇਸਰ ਬਾਤ ਜਬੈ ਸਨਿ ਪਾਈ ॥ सीअ रही रनि राम जिते अवधेसर बात जबै सढ़नि पाई ॥ When Dasrath came to know that after conquering Sita, Ram has also conquered the war,
ਫੂਲਿ ਗਯੋ ਅਤਿ ਹੀ ਮਨ ਮੈ ਧਨ ਕੇ ਘਨ ਕੀ ਬਰਖਾ ਬਰਖਾਈ ॥੧੫੬॥ फूलि गयो अति ही मन मै धन के घन की बरखा बरखाई ॥१५६॥ Then his delight knew no bounds and he showered the wealth like the rain of clouds.156.
ਬੰਦਨਵਾਰ ਬਧੀ ਸਭ ਹੀ ਦਰ ਚੰਦਨ ਸੌ ਛਿਰਕੇ ਗਰਿਹ ਸਾਰੇ ॥ बंदनवार बधी सभ ही दर चंदन सौ छिरके गढ़रिह सारे ॥ The doors of all the subjects were bedecked with greetings and the sandalwood was sprinkled over all the houses.
ਕੇਸਰ ਡਾਰਿ ਬਰਾਤਨ ਪੈ ਸਭ ਹੀ ਜਨ ਹਇ ਪਰਹੂਤ ਪਧਾਰੇ ॥ केसर डारि बरातन पै सभ ही जन हढ़इ पढ़रहूत पधारे ॥ Saffron was sprinkled over all the companions (of Ram) and it seemed that Indra was entering his city.
ਬਾਜਤ ਤਾਲ ਮਚੰਗ ਪਖਾਵਜ ਨਾਚਤ ਕੋਟਨਿ ਕੋਟਿ ਅਖਾਰੇ ॥ बाजत ताल मढ़चंग पखावज नाचत कोटनि कोटि अखारे ॥ The drums and other musical instruments resounded and the dances of various kinds were arranged.
ਆਨਿ ਮਿਲੇ ਸਭ ਹੀ ਅਗੂਆ ਸਤ ਕੱਉ ਪਿਤ ਲੈ ਪਰਿ ਅਉਧ ਸਿਧਾਰੇ ॥੧੫੭॥ आनि मिले सभ ही अगूआ सढ़त कढ़उ पितढ़ लै पढ़रि अउध सिधारे ॥१५७॥ All the people advanced to meet Ram and the father Dasrath took his son with him and reached Oudhpuri (in his palaces).157.
ਚੌਪਈ ॥ चौपई ॥ CHAUPAI
ਸਭਹੂ ਮਿਲਿ ਗਿਲ ਕੀਯੋ ਉਛਾਹਾ ॥ ਪੂਤ ਤਿਹੂੰ ਕਉ ਰਚਿਯੋ ਬਿਯਾਹਾ ॥ सभहू मिलि गिल कीयो उछाहा ॥ पूत तिहूं कउ रचियो बियाहा ॥ With great enthusiasm the marriage of the three remaining sons was fixed.
ਰਾਮ ਸੀਆ ਬਰ ਕੈ ਘਰਿ ਆਝ ॥ ਦੇਸ ਬਿਦੇਸਨ ਹੋਤ ਬਧਾਝ ॥੧੫੮॥ राम सीआ बर कै घरि आझ ॥ देस बिदेसन होत बधाझ ॥१५८॥ After the marriage of Ram and Sita, the congratulatory messages were received from various countries, when they returned to their home.158.
ਜਹ ਤਹ ਹੋਤ ਉਛਾਹ ਅਪਾਰੂ ॥ ਤਿਹੂੰ ਸਤਨ ਕੋ ਬਿਯਾਹ ਬਿਚਾਰੂ ॥ जह तह होत उछाह अपारू ॥ तिहूं सढ़तन को बियाह बिचारू ॥ There was atmosphere of zest on all sides and the arrangements were being made for the celebration of the marriage of three sons.
ਬਾਜਤ ਤਾਲ ਮਰਿਦੰਗ ਅਪਾਰੰ ॥ ਨਾਚਤ ਕੋਟਨ ਕੋਟ ਅਖਾਰੰ ॥੧੫੯॥ बाजत ताल मढ़रिदंग अपारं ॥ नाचत कोटन कोट अखारं ॥१५९॥ On all sides the drums resounded in various tunes and many companies of dancers began to dance.159.
ਬਨਿ ਬਨਿ ਬੀਰ ਪਖਰੀਆ ਚਲੇ ॥ ਜੋਬਨਵੰਤ ਸਿਪਾਹੀ ਭਲੇ ॥ बनि बनि बीर पखरीआ चले ॥ जोबनवंत सिपाही भले ॥ The warriors decorated with armours and the youthful soldiers marched forward.
ਭਝ ਜਾਇ ਇਸਥਿਤ ਨਰਿਪ ਦਰ ਪਰ ॥ ਮਹਾਰਥੀ ਅਰ ਮਹਾ ਧਨਰਧਰ ॥੧੬੦॥ भझ जाइ इसथित नढ़रिप दर पर ॥ महारथी अरढ़ महा धनढ़रधर ॥१६०॥ All these great charioteers and archers came and stood at the gate of the king Dasrath.160.
ਬਾਜਤ ਜੰਗ ਮਚੰਗ ਅਪਾਰੰ ॥ ਢੋਲ ਮਰਿਦੰਗ ਸਰੰਗ ਸਧਾਰੰ ॥ बाजत जंग मढ़चंग अपारं ॥ ढोल मढ़रिदंग सढ़रंग सढ़धारं ॥ Many types of musical instruments resounded and the melodious sounds of the drums were heard.
ਗਾਵਤ ਗੀਤ ਚੰਚਲਾ ਨਾਰੀ ॥ ਨੈਨ ਨਚਾਇ ਬਜਾਵਤ ਤਾਰੀ ॥੧੬੧॥ गावत गीत चंचला नारी ॥ नैन नचाइ बजावत तारी ॥१६१॥ The energetic women began to sing and reveal their joy by dancing their eyes and clapping their hands.161.
ਭਿੱਛਕਨ ਹਵਸ ਨ ਧਨ ਕੀ ਰਹੀ ॥ ਦਾਨ ਸਵਰਨ ਸਰਤਾ ਹਇ ਬਹੀ ॥ भिढ़छकन हवस न धन की रही ॥ दान सढ़वरन सरता हढ़इ बही ॥ The beggars had no more desire for wealth because the gift of gold flowed like a stream.
ਝਕ ਬਾਤ ਮਾਗਨ ਕਉ ਆਵੈ ॥ ਬੀਸਕ ਬਾਤ ਘਰੈ ਲੈ ਜਾਵੈ ॥੧੬੨॥ झक बात मागन कउ आवै ॥ बीसक बात घरै लै जावै ॥१६२॥ Anyone who asked for one thing, he would return to his home with twenty things.162.
ਬਨਿ ਬਨਿ ਚਲਤ ਭਝ ਰਘਨੰਦਨ ॥ ਫੂਲੇ ਪਹਪ ਬਸੰਤ ਜਾਨ ਬਨ ॥ बनि बनि चलत भझ रघढ़नंदन ॥ फूले पढ़हप बसंत जानढ़ बन ॥ The sons of king Dasrath playing in the forests appeared like the flowers bloomed in spring season.
ਸੋਭਤ ਕੇਸਰ ਅੰਗਿ ਡਰਾਯੋ ॥ ਆਨੰਦ ਹੀਝ ਉਛਰ ਜਨ ਆਯੋ ॥੧੬੩॥ सोभत केसर अंगि डरायो ॥ आनंद हीझ उछर जन आयो ॥१६३॥ The saffron sprinkled on the limbs appeared like the bliss gushing forth form the heart.163.
ਸਾਜਤ ਭਝ ਅਮਿਤ ਚਤਰੰਗਾ ॥ ਉਮਡਿ ਚਲਤ ਜਿਹ ਬਿਧਿ ਕਰਿ ਗੰਗਾ ॥ साजत भझ अमित चतढ़रंगा ॥ उमडि चलत जिह बिधि करि गंगा ॥ They are gathering their limitless fourfold army like the gushing forth of the Ganges.
ਭਲ ਭਲ ਕਅਰ ਚੜੇ ਸਜ ਸੈਨਾ ॥ ਕੋਟਕ ਚੜੇ ਸੂਰ ਜਨ ਗੈਨਾ ॥੧੬੪॥ भल भल कढ़अर चड़े सज सैना ॥ कोटक चड़े सूर जनढ़ गैना ॥१६४॥ With their armed forces the princes appear glorious like millions of suns in the sky.164.
ਭਰਥ ਸਹਿਤ ਸੋਭਤ ਸਭ ਭਰਾਤਾ ॥ ਕਹਿ ਨ ਪਰਤ ਮਖ ਤੇ ਕਛ ਬਾਤਾ ॥ भरथ सहित सोभत सभ भढ़राता ॥ कहि न परत मढ़ख ते कछढ़ बाता ॥ All the brothers blongwith Bharat seem in such splendour which cannot be described.
ਮਾਤਨ ਮਨ ਸੰਦਨ ਸਤ ਮੋਹੈਂ ॥ ਜਨ ਦਿਤਿ ਗਰਹ ਰਵਿ ਸਸ ਦੋਊ ਸੋਹੈਂ ॥੧੬੫॥ मातन मन सढ़ंदन सढ़त मोहैं ॥ जनढ़ दिति गढ़रह रवि सस दोऊ सोहैं ॥१६५॥ The beautiful princes are alluring the minds of their mothers and appear like the sun and moon born in the house of Diti, increasing its magnificence.165.
ਇਹ ਬਿਧਿ ਕੈ ਸਜ ਸੱਧ ਬਰਾਤਾ ॥ ਕਛ ਨ ਪਰਤ ਕਹਿ ਤਿਨ ਕੀ ਬਾਤਾ ॥ इह बिधि कै सज सढ़ढ़ध बराता ॥ कछढ़ न परत कहि तिन की बाता ॥ In this way the beautiful wedding parties were emblished. Which are indescribable;
ਬਾਢਤ ਕਹਤ ਗਰੰਥ ਬਾਤਨ ਕਰ ॥ ਬਿਦਾ ਹੋਨ ਸਿਸ ਚਲੇ ਤਾਤ ਘਰ ॥੧੬੬॥ बाढत कहत गढ़रंथ बातन कर ॥ बिदा होन सिसढ़ चले तात घर ॥१६६॥ By saying all this the volume of the book will be increased And all these children moved towards the place of their father for getting his permission to depart.166.
ਆਇ ਪਿਤਾ ਕਹ ਕੀਨ ਪਰਨਾਮਾ ॥ ਜੋਰਿ ਪਾਨ ਠਾਢੇ ਬਨ ਧਾਮਾ ॥ आइ पिता कहढ़ कीन पढ़रनामा ॥ जोरि पान ठाढे बन धामा ॥ They ll came and bowed before their father and stood there with folded hands.
ਨਿਰਖਿ ਪਤਰ ਆਨੰਦ ਮਨ ਭਰੇ ॥ ਦਾਨ ਬਹਤ ਬਿਪਨ ਕਹ ਕਰੇ ॥੧੬੭॥ निरखि पढ़तढ़र आनंद मन भरे ॥ दान बहढ़त बिपन कहढ़ करे ॥१६७॥ The king was filled with joy on seeing his sons and he gave many things in charity to the Brahmins.167.
ਤਾਤ ਮਾਤ ਲੈ ਕੰਠਿ ਲਗਾਝ ॥ ਜਨ ਦਇ ਰਤਨ ਨਿਰਧਨੀ ਪਾਝ ॥ तात मात लै कंठि लगाझ ॥ जन दढ़इ रतन निरधनी पाझ ॥ Hugging their children to their bosom the parents felt great pleasure like a poor man on acquiring the gems.
ਬਿਦਾ ਮਾਂਗ ਜਬ ਗਝ ਰਾਮ ਘਰਿ ॥ ਸੀਸ ਰਹੇ ਧਰਿ ਚਰਨ ਕਮਲ ਪਰ ॥੧੬੮॥ बिदा मांग जब गझ राम घरि ॥ सीस रहे धरि चरन कमल पर ॥१६८॥ After taking permission for departure they reached the place of Ram and bowed their on his feet.168.
ਕਬਿੱਤ ॥ कबिढ़त ॥ KABIT
ਰਾਮ ਬਿਦਾ ਕਰੇ ਸਿਰ ਚੂਮਿਯੋ ਪਾਨ ਪੀਠ ਧਰੇ ਆਨੰਦ ਸੋ ਭਰੇ ਲੈ ਤੰਬੋਰ ਆਗੇ ਧਰੇ ਹੈਂ ॥ राम बिदा करे सिर चूमियो पान पीठ धरे आनंद सो भरे लै तढ़मबोर आगे धरे हैं ॥ Ram kissed the heads of all and placed his hand on their back with love, He presented with betel leaf etc. and affectionately bade them farewell.
ਦੰਦਭੀ ਬਜਾਇ ਤੀਨੋ ਭਾਈ ਯੌ ਚਲਤ ਭਝ ਮਾਨੋ ਸੂਰ ਚੰਦ ਕੋਟਿ ਆਨ ਅਵਤਰੇ ਹੈਂ ॥ दढ़ंदभी बजाइ तीनो भाई यौ चलत भझ मानो सूर चंद कोटि आन अवतरे हैं ॥ Playing on the drums and the musical instruments all the people moved as if millions of suns and moons have manifested on the earth.
ਕੇਸਰ ਸੋ ਭੀਜੇ ਪਟ ਸੋਭਾ ਦੇਤ ਝਸੀ ਭਾਂਤਿ ਮਾਨੋ ਰੂਪ ਰਾਗ ਕੇ ਸਹਾਗ ਭਾਗ ਭਰੇ ਹੈਂ ॥ केसर सो भीजे पट सोभा देत झसी भांति मानो रूप राग के सढ़हाग भाग भरे हैं ॥ The garments saturated with saffron are looking splendid as if the beauty itself has materialized.
ਰਾਜਾ ਅਵਧੇਸ ਕੇ ਕਮਾਰ ਝਸੇ ਸੋਭਾ ਦੇਤ ਕਾਮਜੂ ਨੇ ਕੋਰਿਕ ਕਲਿਯੋਰਾ ਕੈਧੌ ਕਰੇ ਹੈਂ ॥੧੬੯॥ राजा अवधेस के कढ़मार झसे सोभा देत कामजू ने कोरिक कलियोरा कैधौ करे हैं ॥१६९॥ The princes of Dasrath the king of Oudh, appear splendid like the god of love alongwith his arts.169.
ਕਬਿੱਤ ॥ कबिढ़त ॥ KABIT
ਅਉਧ ਤੇ ਨਿਸਰਿ ਚਲੇ ਲੀਨੇ ਸੰਗਿ ਸੂਰ ਭਲੇ ਰਨ ਤੇ ਨ ਟਲੇ ਪਲੇ ਸੋਭਾਹੂੰ ਕੇ ਧਾਮ ਕੇ ॥ अउध ते निसरि चले लीने संगि सूर भले रन ते न टले पले सोभाहूं के धाम के ॥ All have moved out of Oudhpuri and all of them taken along with them the winsome warriors, who never retrace their steps in war.
ਸੰਦਰ ਕਮਾਰ ਉਰਿ ਹਾਰ ਸੋਭਿਤ ਅਪਾਰ ਤੀਨੋ ਲੋਗ ਮੱਧ ਕੀ ਮਹੱਯਾ ਸਭ ਬਾਮ ਕੇ ॥ सढ़ंदर कढ़मार उरि हार सोभित अपार तीनो लोग मढ़ध की मढ़हढ़या सभ बाम के ॥ They are beautiful princes, bedecked with necklaces around their necks. They are all going to bring their wedded women.
ਦਰਜਨ ਦਲੱਯਾ ਤੀਨੋ ਲੋਕ ਕੇ ਜਿਤੱਯਾ ਤੀਨੋ ਰਾਮ ਜੂ ਕੇ ਭੱਯਾ ਹੈਂ ਚਹਯਾ ਹਰਿ ਨਾਮ ਕੇ ॥ दढ़रजन दलढ़या तीनो लोक के जितढ़या तीनो राम जू के भढ़या हैं चहया हरि नाम के ॥ They are all the mashers of the tyrants, capable of conquering the three worlds, lovers of the name of the Lord and brothers of Ram.
ਬਧਿ ਕੇ ਉਦਾਰ ਹੈਂ ਸਿੰਗਾਰ ਅਵਤਾਰ ਦਾਨ ਸੀਲ ਕੇ ਪਹਾਰ ਕੈ ਕਮਾਰ ਬਨੇ ਕਾਮ ਕੇ ॥੧੭੦॥ बढ़धि के उदार हैं सिंगार अवतार दान सील के पहार कै कढ़मार बने काम के ॥१७०॥ They are magnanimous in wisdom, the incarnation of embellishment, the mountain of munificence and are just like Ram.170.
ਅਸਵ ਬਰਨਨੰ ॥ असढ़व बरननं ॥ The description of horses :
ਕਬਿੱਤ ॥ कबिढ़त ॥ KABIT
ਨਾਗਰਾ ਕੇ ਨੈਨ ਹੈਂ ਕਿ ਚਾਤਰਾ ਕੇ ਬੈਨ ਹੈਂ ਬਘੂਲਾ ਮਾਨੋ ਗੈਨ ਕੈਸੇ ਤੈਸੇ ਥਹਰਤ ਹੈਂ ॥ नागरा के नैन हैं कि चातरा के बैन हैं बघूला मानो गैन कैसे तैसे थहरत हैं ॥ The horses, restless like the eyes of a women, swift like the swift utterances of a shrewd person an mercurial like the crane rising up in the sky, are vibrating hither and thither.
ਨਰਿਤਕਾ ਕੇ ਪਾਉ ਹੈਂ ਕਿ ਜੂਪ ਕੈਸੇ ਦਾਉ ਹੈਂ ਕਿ ਛਲ ਕੋ ਦਿਖਾਉ ਕੋਊ ਤੈਸੇ ਬਿਹਰਤ ਹੈਂ ॥ नढ़रितका के पाउ हैं कि जूप कैसे दाउ हैं कि छल को दिखाउ कोऊ तैसे बिहरत हैं ॥ They are swift like the feet of a dancer, they are the tactics of throwing the dice or even some hallucination.
ਹਾਕੇ ਬਾਜ ਬੀਰ ਹੈਂ ਤਫੰਗ ਕੈਸੇ ਤੀਰ ਹੈਂ ਕਿ ਅੰਜਨੀ ਕੇ ਧੀਰ ਹੈਂ ਕਿ ਧਜਾ ਸੇ ਫਹਰਤ ਹੈਂ ॥ हाके बाज बीर हैं तढ़फंग कैसे तीर हैं कि अंजनी के धीर हैं कि धढ़जा से फहरत हैं ॥ These brave horses are swift like arrow and gunshot, shrewd and mighty like Hanuman, the son of Anjani; they are roaming like the fluttering banners.
ਲਹਰੈਂ ਅਨੰਗ ਕੀ ਤਰੰਗ ਜੈਸੇ ਗੰਗ ਕੀ ਅਨੰਗ ਕੈਸੇ ਅੰਗ ਜਿਯੋਂ ਨ ਕਹੂੰ ਠਹਰਤ ਹੈਂ ॥੧੭੧॥ लहरैं अनंग की तरंग जैसे गंग की अनंग कैसे अंग जियों न कहूं ठहरत हैं ॥१७१॥ These horses are like the intense emotions of the god of love, or the swift waves of the Ganges. They have beautiful limbs like the limbs of cupid and are not stable at any one place.171.
ਨਿਸਾ ਨਿਸਨਾਥਿ ਜਾਨੈ ਦਿਨ ਦਿਨਪਤਿ ਮਾਨੈ ਭਿੱਛਕਨ ਦਾਤਾ ਕੈ ਪਰਮਾਨੇ ਮਹਾਂ ਦਾਨਿ ਹੈਂ ॥ निसा निसनाथि जानै दिन दिनपति मानै भिढ़छकन दाता कै पढ़रमाने महां दानि हैं ॥ All the princes are being considered as moon by the night and sun by the day, they are known as great donors for the beggars, the ailments consider them as medicine.
ਅਉਖਧੀ ਕੇ ਰੋਗਨ ਅਨੰਤ ਰੂਪ ਜੋਗਨ ਸਮੀਪ ਕੈ ਬਿਯੋਗਨ ਮਹੇਸ ਮਹਾਮਾਨ ਹੈਂ ॥ अउखधी के रोगन अनंत रूप जोगन समीप कै बियोगन महेस महामान हैं ॥ When they, consisting of endless beauty are nearby, them there is suspicion about their impending separation. They are all most honourable like Shiva.
ਸੱਤਰੈ ਖੱਗ ਖਯਾਤਾ ਸਿਸ ਰੂਪਨ ਕੇ ਮਾਤਾ ਮਹਾਂ ਗਯਾਨੀ ਗਯਾਨ ਗਯਾਤਾ ਕੈ ਬਿਧਾਤਾ ਕੈ ਸਮਾਨ ਹੈਂ ॥ सढ़तढ़रै खढ़ग खयाता सिस रूपन के माता महां गयानी गयान गयाता कै बिधाता कै समान हैं ॥ They are famous swordsmen, childlike for their mothers, the supreme knowledgeable for great sages, they appear apparently like probvidence.
ਗਨਨ ਗਨੇਸ ਮਾਨੈ ਸਰਨ ਸਰੇਸ ਜਾਨੇ ਜੈਸੇ ਪੇਖੈ ਤੈਸੇ ਈ ਲਖੇ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਹੈਂ ॥੧੭੨॥ गनन गनेस मानै सढ़रन सढ़रेस जाने जैसे पेखै तैसे ई लखे बिराजमान हैं ॥१७२॥ All the Ganas consider them as Ganesh and all the gods as Indra. The sum and substance is this that they manifest themselves in the same form as one thinks about.172.
ਸਧਾ ਸੌ ਸਧਾਰੇ ਰੂਪ ਸੋਭਤ ਉਜਿਯਾਰੇ ਕਿਧੌ ਸਾਚੇ ਬੀਚ ਢਾਰੇ ਮਹਾ ਸੋਭਾ ਕੈ ਸਧਾਰ ਕੈ ॥ सढ़धा सौ सढ़धारे रूप सोभत उजियारे किधौ साचे बीच ढारे महा सोभा कै सढ़धार कै ॥ Having bathed in ambrosia and the manifestation of beauty and glory, these very winsome princes appear as having been created in special mould.
ਕਿਧੌ ਮਹਾ ਮੋਹਨੀ ਕੇ ਮੋਹਬੇ ਨਮਿੱਤ ਬੀਰ ਬਿਧਨਾ ਬਨਾਝ ਮਹਾਂ ਬਿਧਿ ਸੋ ਬਿਚਾਰ ਕੈ ॥ किधौ महा मोहनी के मोहबे नमिढ़त बीर बिधना बनाझ महां बिधि सो बिचार कै ॥ It seems that in order to allure some most beautiful damsel the providence created these great heroes in a special way.
ਕਿਧੌ ਦੇਵ ਦੈਤਨ ਬਿਬਾਦ ਛਾਡਿ ਬਡੇ ਚਿਰ ਮਥ ਕੈ ਸਮੰਦਰ ਛੀਰ ਲੀਨੇ ਹੈ ਨਿਕਾਰ ਕੈ ॥ किधौ देव दैतन बिबाद छाडि बडे चिर मथ कै समढ़ंदढ़र छीर लीने है निकार कै ॥ They appear as having been taken out as gems by churning the ocean by the gods and demons on abandoning their disputes.
ਕਿਧੌ ਬਿਸਵਨਾਥ ਜੂ ਬਨਾਝ ਨਿਜ ਪੇਖਬੇ ਕਉ ਅਉਰ ਨ ਸਕਤ ਝਸੀ ਸੂਰਤੈ ਸਧਾਰ ਕੈ ॥੧੭੩॥ किधौ बिसढ़वनाथ जू बनाझ निज पेखबे कउ अउर न सकत झसी सूरतै सढ़धार कै ॥१७३॥ Or it seems that the Lord of the universe made improvement in the creation of their faces himself for having their continuous sight.173.
ਸੀਮ ਤਜਿ ਆਪਨੀ ਬਿਰਾਨੇ ਦੇਸ ਲਾਂਘਿ ਲਾਂਘ ਰਾਜਾ ਮਿਥਲੇਸ ਕੇ ਪਹੂਚੇ ਦੇਸ ਆਨਿ ਕੈ ॥ सीम तजि आपनी बिराने देस लांघि लांढ़घ राजा मिथलेस के पहूचे देस आनि कै ॥ Crossing the frontier of their kingdom and passing through other countries, all these princes reached the abode of king Janak of Mithila.
ਤਰਹੀ ਅਨੰਤ ਬਾਜੈ ਦੰਦਭੀ ਅਪਾਰ ਗਾਜੈ ਭਾਂਤਿ ਭਾਂਤਿ ਬਾਜਨ ਬਜਾਝ ਜੋਰ ਜਾਨ ਕੈ ॥ तढ़रही अनंत बाजै दढ़ंदभी अपार गाजै भांति भांति बाजन बजाझ जोर जान कै ॥ On reaching there they caused the high-pitch resonance of the drums and other musical instruments.
ਆਗੈ ਆਨਿ ਤੀਨੈ ਨਰਿਪ ਕੰਠ ਲਾਇ ਲੀਨੇ ਰੀਤਿ ਰੂੜਿ ਸਭੈ ਕੀਨੇ ਬੈਠੇ ਬੇਦ ਕੈ ਬਿਧਾਨ ਕੈ ॥ आगै आनि तीनै नढ़रिप कंठ लाइ लीने रीति रूड़ि सभै कीने बैठे बेद कै बिधान कै ॥ The king came forward and hugged the all three to his bosom, all the Vedic rites were performed.
ਬਰਿਖਯੋ ਧਨ ਕੀ ਧਾਰ ਪਾਇਯਤ ਨ ਪਾਰਾਵਾਰ ਭਿੱਛਕ ਭਝ ਨਰਿਪਾਰ ਝਸੇ ਪਾਇ ਦਾਨ ਕੈ ॥੧੭੪॥ बरिखयो धन की धार पाइयत न पारावार भिढ़छक भझ नढ़रिपार झसे पाइ दान कै ॥१७४॥ There was continuous chartable flow of wealth and on acquiring the alsm, the beggars became king-like.174.
ਬਾਨੇ ਫਹਰਾਨੇ ਘਹਰਾਨੇ ਦੰਦਭਿ ਅਰਰਾਨੇ ਜਨਕ ਪਰੀ ਕੌ ਨੀਅਰਾਨੇ ਬੀਰ ਜਾਇਕੈ ॥ बाने फहराने घहराने दढ़ंदभि अरराने जनक पढ़री कौ नीअराने बीर जाइकै ॥ The banners were unfurled and the drums resounded, the brave heroes began to shout loudly on reaching Janakpuri.
ਕਹੂੰ ਚਉਰ ਢਾਰੈ ਕਹੂੰ ਚਾਰਣ ਉਚਾਰੈ ਕਹੂੰ ਭਾਟ ਜ ਪਕਾਰੈ ਛੰਦ ਸੰਦਰ ਬਨਾਇਕੈ ॥ कहूं चउर ढारै कहूं चारण उचारै कहूं भाट जढ़ पढ़कारै छंद सढ़ंदर बनाइकै ॥ Somewhere the whisks are being swung, somewhere the minstrels are singing eulogies and somewhere the poets are reciting their beautiful stanza.
ਕਹੂੰ ਬੀਨ ਬਾਜੈ ਕੋਊ ਬਾਸਰੀ ਮਰਿਦੰਗ ਸਾਜੈ ਦੇਖੇ ਕਾਮ ਲਾਜੈ ਰਹੇ ਭਿੱਛਕ ਅਘਾਇਕੈ ॥ कहूं बीन बाजै कोऊ बासढ़री मढ़रिदंग साजै देखे काम लाजै रहे भिढ़छक अघाइकै ॥ Somewhere the lyre is being played, somewhere flutes, drum and other musical instruments. On seeing all this the god of love is feeling shy and so mush charity was donated that the beggars feel satisfied.
ਰੰਕ ਤੇ ਸ ਰਾਜਾ ਭਝ ਆਸਿਖ ਅਸੇਖ ਦਝ ਮਾਂਗਤ ਨ ਭਝ ਫੇਰ ਝਸੋ ਦਾਨ ਪਾਇਕੈ ॥੧੭੫॥ रंक ते सढ़ राजा भझ आसिख असेख दझ मांगत न भझ फेर झसो दान पाइकै ॥१७५॥ The poor became king-like and began to give blessings; after receiving alms, no tendency for begging was left.175.
ਆਨ ਕੈ ਜਨਕ ਲੀਨੋ ਕੰਠ ਸੋ ਲਗਾਇ ਤਿਹੂੰ ਆਦਰ ਦਰੰਤ ਕੈ ਅਨੰਤ ਭਾਂਤਿ ਲਝ ਹੈਂ ॥ आन कै जनक लीनो कंठ सो लगाइ तिहूं आदर दढ़रंत कै अनंत भांति लझ हैं ॥ Janak came and hugged all the three to his bosom and honoured them in various ways.
ਬੇਦ ਕੇ ਬਿਧਾਨ ਕੈ ਕੈ ਬਯਾਸ ਤੇ ਬਧਾਈ ਬੇਦਿ ਝਕ ਝਕ ਬਿਪਰ ਕਉ ਬਿਸੇਖ ਸਵਰਨ ਦਝ ਹੈਂ ॥ बेद के बिधान कै कै बयास ते बधाई बेदि झक झक बिपढ़र कउ बिसेख सढ़वरन दझ हैं ॥ The Vedic discipline was observed and the Brahmins recited the congratulatory Vedic mantras.
ਰਾਜਕਆਰ ਸਭੈ ਪਹਿਰਾਇ ਸਿਰਪਾਇਨ ਤੇ ਮੋਤੀ ਮਾਨਕਣ ਕੇ ਬਰਖ ਮੇਘ ਗਝ ਹੈਂ ॥ राजकढ़आर सभै पहिराइ सिरपाइन ते मोती मानकण के बरख मेघ गझ हैं ॥ The king gave the gift of gold to each Brahmin, the princes were given presents and there was shower of gems.
ਦੰਤੀ ਸਵੇਤ ਦੀਨੇ ਕੇਤੇ ਸਿੰਧਲੀ ਤਰੇ ਨਵੀਨੇ ਰਾਜਾ ਕੇ ਕਮਾਰ ਤੀਨੋ ਬਯਾਹ ਕੈ ਪਠਝ ਹੈਂ ॥੧੭੬॥ दंती सढ़वेत दीने केते सिंधली तढ़रे नवीने राजा के कढ़मार तीनो बयाह कै पठझ हैं ॥१७६॥ The white elephants and the brisk horses of Sindhu were presented to the princes, in this way all the three princes moved black after their wedding.176.
ਦੋਧਕ ਛੰਦ ॥ दोधक छंद ॥ DODHAK STNAZA
ਬਯਾਹ ਸਤਾ ਨਰਿਪ ਕੀ ਨਰਿਪਬਾਲੰ ॥ ਮਾਂਗ ਬਿਦਾ ਮਖਿ ਲੀਨ ਉਤਾਲੰ ॥ बयाह सढ़ता नढ़रिप की नढ़रिपबालं ॥ मांग बिदा मढ़खि लीन उतालं ॥ After marrying the daughter of King Janak, the princes soon asked for permission to depart.
ਸਾਜਨ ਬਾਜ ਚਲੇ ਗਜ ਸੰਜਤ ॥ ਝਸਨ ਝਸ ਨਰੇਸਨ ਕੇ ਜਤ ॥੧੭੭॥ साजन बाज चले गज संजढ़त ॥ झसन झस नरेसन के जढ़त ॥१७७॥ This group of kings accompanied by elephants and horses, having many desires in their mind, started (for back journey).177.
ਦਾਜ ਸਮਾਰ ਸਕੈ ਕਰ ਕਉਨੈ ॥ ਬੀਨ ਸਕੈ ਬਿਧਨਾ ਨਹੀ ਤਉਨੈ ॥ दाज सढ़मार सकै कर कउनै ॥ बीन सकै बिधना नही तउनै ॥ The dowry was given in such a great measure that even the Brahmins could not keep the same collectively.
ਬੇਸਨ ਬੇਸਨ ਬਾਜ ਮਹਾ ਮਤ ॥ ਭੇਸਨ ਭੇਸ ਚਲੇ ਗਜ ਗੱਜਤ ॥੧੭੮॥ बेसन बेसन बाज महा मत ॥ भेसन भेस चले गज गढ़जत ॥१७८॥ Many types of horses and the thundering elephants in many garbs started moving.178.
ਬਾਜਤ ਨਾਦ ਨਫੀਰਨ ਕੇ ਗਨ ॥ ਗਾਜਤ ਸੂਰ ਪਰਮਾਥ ਮਹਾ ਮਨ ॥ बाजत नाद नफीरन के गन ॥ गाजत सूर पढ़रमाथ महा मन ॥ The sound of fifes resounded and the mighty warriors thundered.
ਅਉਧ ਪਰੀ ਨੀਅਰਾਨ ਰਹੀ ਜਬ ॥ ਪਰਾਪਤਿ ਭਝ ਰਘਨੰਦ ਤਹੀ ਤਬ ॥੧੭੯॥ अउध पढ़री नीअरान रही जब ॥ पढ़रापति भझ रघढ़नंद तही तब ॥१७९॥ When Oudhpuri was nearby, then all were welcomed by Ram.179.
ਮਾਤਨ ਵਾਰਿ ਪੀਯੋ ਜਲ ਪਾਨੰ ॥ ਦੇਖ ਨਰੇਸ ਰਹੇ ਛਬਿ ਮਾਨੰ ॥ मातन वारि पीयो जल पानं ॥ देख नरेस रहे छबि मानं ॥ The mother drank water after its propitiatory offering to princes and the King Dasrath was highly pleased in his mind seeing this splendour.
ਭੂਪ ਬਿਲੋਕਤ ਲਾਇ ਲਝ ਉਰਿ ॥ ਨਾਚਤ ਗਾਵਤ ਗੀਤ ਭਝ ਪਰਿ ॥੧੮੦॥ भूप बिलोकत लाइ लझ उरि ॥ नाचत गावत गीत भझ पढ़रि ॥१८०॥ On seeing the princes, the king hugged them to his bosom and all the people entered the city while dancing and singing.180.
ਭੂਪਜ ਬਯਾਹਿ ਜਬੈ ਗਰਿਹ ਆਝ ॥ ਬਾਜਤ ਭਾਂਤਿ ਅਨੇਕ ਬਧਾਝ ॥ भूपज बयाहि जबै गढ़रिह आझ ॥ बाजत भांति अनेक बधाझ ॥ When the princes came home after their marriage, then many kinds of congratulatory songs were sung.
ਤਾਤ ਬਸਿਸਟ ਸਮਿਤਰ ਬਲਾਝ ॥ ਅਉਰ ਅਨੇਕ ਤਹਾਂ ਰਿਖਿ ਆਝ ॥੧੮੧॥ तात बसिसट सढ़मितढ़र बढ़लाझ ॥ अउर अनेक तहां रिखि आझ ॥१८१॥ Dasrath called Vasishtha and Sumantra and with them came several other sages.181.
ਘੋਰ ਉਠੀ ਘਹਰਾਇ ਘਟਾ ਤਬ ॥ ਚਾਰੋ ਦਿਸ ਦਿਗ ਦਾਹ ਲਖਿਯੋ ਸਭ ॥ घोर उठी घहराइ घटा तब ॥ चारो दिस दिग दाह लखियो सभ ॥ At that time the clouds gathered on all the four sides and all saw apparently the flames of fire in all the four directions.
ਮੰਤਰੀ ਮਿਤਰ ਸਭੈ ਅਕਲਾਨੇ ॥ ਭੂਪਤਿ ਸੋ ਇਹ ਭਾਂਤਿ ਬਖਾਨੇ ॥੧੮੨॥ मंतढ़री मितढ़र सभै अकढ़लाने ॥ भूपति सो इह भांति बखाने ॥१८२॥ On seeing this all the ministers and friends became worried and request the king in the following manner.182.
ਹੋਤ ਉਤਪਾਤ ਬਡੇ ਸਨ ਰਾਜਨ ॥ ਮੰਤਰ ਕਰੋ ਰਿਖਿ ਜੋਰ ਸਮਾਜਨ ॥ होत उतपात बडे सढ़न राजन ॥ मंतढ़र करो रिखि जोर समाजन ॥ O King ! There are many cases of providential wrath, tumult on all the four sides, therefore give thought to them by calling all the sages and advisers.
ਬੋਲਹ ਬਿੱਪ ਬਿਲੰਬ ਨ ਕੀਜੈ ॥ ਹੈ ਕਰਿਤ ਜੱਗ ਅਰੰਭਨ ਕੀਜੈ ॥੧੮੩॥ बोलहढ़ बिढ़प बिलढ़मब न कीजै ॥ है कढ़रित जढ़ग अरमभन कीजै ॥१८३॥ Call the Brahmins without delay and begin Krit Yajna.183.
ਆਇਸ ਰਾਜ ਦਯੋ ਤਤਕਾਲਹ ॥ ਮੰਤਰ ਸ ਮਿੱਤਰਹ ਬੱਧ ਬਿਸਾਲਹ ॥ आइस राज दयो ततकालह ॥ मंतढ़र सढ़ मिढ़तढ़रह बढ़ढ़ध बिसालह ॥ O King ! give instant orders for starting the Krit Yajna without delay,
ਹੈ ਕਰਿਤ ਜੱਗ ਅਰੰਭਨ ਕੀਜੈ ॥ ਆਇਸ ਬੇਗ ਨਰੇਸ ਕਰੀਜੈ ॥੧੮੪॥ है कढ़रित जढ़ग अरमभन कीजै ॥ आइस बेग नरेस करीजै ॥१८४॥ In view of the great wisdom of friends and ministers."184.
ਬੋਲਿ ਬਡੇ ਰਿਖ ਲੀਨ ਮਹਾਂ ਦਿਜ ॥ ਹੈ ਤਿਨ ਬੋਲ ਲਯੋ ਜਤ ਰਿਤਜ ॥ बोलि बडे रिख लीन महां दिज ॥ है तिन बोल लयो जढ़त रितज ॥ The king called he eminent sages and great friends soon.
ਪਾਵਕ ਕੰਡ ਖਦਿਯੋ ਤਿਹ ਅਉਸਰ ॥ ਗਾਡਿਯੋ ਖੰਭ ਤਹਾਂ ਧਰਮੰ ਧਰ ॥੧੮੫॥ पावक कढ़ंड खढ़दियो तिह अउसर ॥ गाडियो खढ़मभ तहां धरमं धर ॥१८५॥ The sacrificial pit was dug up there and a pillar of righteousness was established.185.
ਛੋਰਿ ਲਯੋ ਹਯਸਾਰਹ ਤੇ ਹਯ ॥ ਅਸਿਤ ਕਰਨ ਪਰਭਾਸਤ ਕੇਕਯ ॥ छोरि लयो हयसारह ते हय ॥ असित करन पढ़रभासत केकय ॥ A horse was let off from the stable so that ending the glory of other king they may be conquered.
ਦੇਸਨ ਦੇਸ ਨਰੇਸ ਦਝ ਸੰਗਿ ॥ ਸੰਦਰ ਸੂਰ ਸਰੰਗ ਸਭੈ ਅੰਗ ॥੧੮੬॥ देसन देस नरेस दझ संगि ॥ सढ़ंदर सूर सढ़रंग सढ़भै अंग ॥१८६॥ The kings several countries were sent alongwith the horse and all of them were persons of beauteous limbs and the enhancer of glory.186.
ਸਮਾਨਕਾ ਛੰਦ ॥ समानका छंद ॥ SAMAANKA STANZA
ਨਰੇਸ ਸੰਗ ਕੈ ਦਝ ॥ ਪਰਬੀਨ ਬੀਨ ਕੈ ਲਝ ॥ नरेस संग कै दझ ॥ पढ़रबीन बीन कै लझ ॥ The king Dasrath made selection of other efficient kings and sent them with the horse.
ਸਨੱਧ ਬੱਧ ਹਇ ਚਲੇ ॥ ਸ ਬੀਰ ਬੀਰਹਾ ਭਲੇ ॥੧੮੭॥ सनढ़ध बढ़ध हढ़इ चले ॥ सढ़ बीर बीरहा भले ॥१८७॥ They went having been completely embellished. These brave men were of very gentle demeanour.187.
ਬਿਦੇਸ ਦੇਸ ਗਾਹ ਕੈ ॥ ਅਦਾਹ ਠਉਰ ਦਾਹ ਕੈ ॥ बिदेस देस गाह कै ॥ अदाह ठउर दाह कै ॥ They roamed in several countries, both inland and foreign and at all the places they destroyed (the pride of) all with the blaze of their glory.
ਫਿਰਾਇ ਬਾਜ ਰਾਜ ਕਉ ॥ ਸਧਾਰ ਰਾਜ ਕਾਜ ਕਉ ॥੧੮੮॥ फिराइ बाज राज कउ ॥ सढ़धार राज काज कउ ॥१८८॥ They caused their horse to revolve on all the four sides and in this way they enhanced the royal prestige of king Dasrath.188.
ਨਰੇਸ ਪਾਇ ਲਾਗੀਯੰ ॥ ਦਰੰਤ ਦੋਖ ਭਾਗੀਯੰ ॥ नरेस पाइ लागीयं ॥ दढ़रंत दोख भागीयं ॥ Many kings bowed at his feet and he removed all their agonies.
ਸ ਪੂਰ ਜੱਗ ਕੋ ਕਰਿਯੋ ॥ ਨਰੇਸ ਤਰਾਸ ਕਉ ਹਰਿਯੋ ॥੧੮੯॥ सढ़ पूर जढ़ग को करियो ॥ नरेस तढ़रास कउ हरियो ॥१८९॥ He completed his Yajna and in this way destroyed the anguish of his subjects.189.
ਅਨੰਤ ਦਾਨ ਪਾਇ ਕੈ ॥ ਚਲੇ ਦਿਜੰ ਅਘਾਇ ਕੈ ॥ अनंत दान पाइ कै ॥ चले दिजं अघाइ कै ॥ Receiving the gifts of many kinds the Brahmins pleased and satisfied in their mind; they moved back to their places.
ਦਰੰਤ ਆਸਿਖੈਂ ਰੜੈਂ ॥ ਰਿਚਾ ਸ ਬੇਦ ਕੀ ਪੜੈਂ ॥੧੯੦॥ दढ़रंत आसिखैं रड़ैं ॥ रिचा सढ़ बेद की पड़ैं ॥१९०॥ Giving the blessing of various kinds and singing the Vedic mantras.190.
ਨਰੇਸ ਦੇਸ ਦੇਸ ਕੇ ॥ ਸਭੰਤ ਬੇਸ ਬੇਸ ਕੇ ॥ नरेस देस देस के ॥ सढ़भंत बेस बेस के ॥ The kings of the inland and foreign countries decorate themselves in various garbs,
ਬਿਸੇਖ ਸੂਰ ਸੋਭਹੀਂ ॥ ਸਸੀਲ ਨਾਰਿ ਲੋਭਹੀਂ ॥੧੯੧॥ बिसेख सूर सोभहीं ॥ सढ़सील नारि लोभहीं ॥१९१॥ And noticing the significant glory of the warriors, the beautiful and cultured women were allured towards them.191.
ਬਜੰਤਰ ਕੋਟ ਬਾਜਹੀਂ ॥ ਸਨਾਇ ਭੇਰਿ ਸਾਜਹੀਂ ॥ बजंतढ़र कोट बाजहीं ॥ सनाइ भेरि साजहीं ॥ Millions of musical instruments were played and all the bedecked persons were full of love.
ਬਨਾਇ ਦੇਵਤਾ ਧਰੈਂ ॥ ਸਮਾਨ ਜਾਇ ਪਾ ਪਰੈਂ ॥੧੯੨॥ बनाइ देवता धरैं ॥ समान जाइ पा परैं ॥१९२॥ The idols of gods were established and all were bowing with respect to the gods, expressing their gratitude.192.
ਕਰੈ ਡੰਡਉਤ ਪਾ ਪਰੈਂ ॥ ਬਿਸੇਖ ਭਾਵਨਾ ਧਰੈਂ ॥ करै डंडउत पा परैं ॥ बिसेख भावना धरैं ॥ All the people prostrated and bowed at the feet of gods and were assuming significant emotions in their minds.
ਸ ਮੰਤਰ ਜੰਤਰ ਜਾਪੀਝ ॥ ਦਰੰਤ ਥਾਪ ਥਾਪੀਝ ॥੧੯੩॥ सढ़ मंतढ़र जंतढ़र जापीझ ॥ दढ़रंत थाप थापीझ ॥१९३॥ Therefore was recitation of mantras and yantras and the idols of Ganas were being fixed.193.
ਨਚਾਤ ਚਾਰ ਮੰਗਨਾ ॥ ਸ ਜਾਨ ਦੇਵ ਅੰਗਨਾ ॥ नचात चारढ़ मंगना ॥ सढ़ जान देव अंगना ॥ Beautiful women and heavenly damsels began to dance.
ਕਮੀ ਨ ਕਉਨ ਕਾਜ ਕੀ ॥ ਪਰਭਾਵ ਰਾਮਰਾਜ ਕੀ ॥੧੯੪॥ कमी न कउन काज की ॥ पढ़रभाव रामराज की ॥१९४॥ In this way there was the sway of Ram Rajya and there was no dearth of anything.194.
ਸਾਰਸਤੀ ਛੰਦ ॥ सारसढ़ती छंद ॥ SARSWATI STANZA
ਦੇਸ ਦੇਸਨ ਕੀ ਕਰਿਆ ਸਿਖਵੰਤ ਹੈਂ ਦਿਜ ਝਕ ॥ देस देसन की कढ़रिआ सिखवंत हैं दिज झक ॥ On one side the Brahmins are teaching about the activities of various countries,
ਬਾਨ ਅਉਰ ਕਮਾਨ ਕੀ ਬਿਧਿ ਦੇਤ ਆਨਿ ਅਨੇਕ ॥ बान अउर कमान की बिधि देत आनि अनेक ॥ And on the other side the methods of archery are being reveled.
ਭਾਂਤ ਭਾਂਤਨ ਸੋਂ ਪੜਾਵਤ ਬਾਰ ਨਾਰਿ ਸਿੰਗਾਰ ॥ भांत भांतन सों पड़ावत बार नारि सिंगार ॥ Instructions are being given about various types of the embellishments of women.
ਕੋਕ ਕਾਬਯ ਪੜੈ ਕਹੂੰ ਬਯਾਕਰਨ ਬੇਦ ਬਿਚਾਰ ॥੧੯੫॥ कोक काबय पड़ै कहूं बयाकरन बेद बिचार ॥१९५॥ The art of love, poetry, grammar and Vedic learning are being taught side by side.195.
ਰਾਮ ਪਰਮ ਪਵਿਤਰ ਹੈ ਰਘਬੰਸ ਕੇ ਅਵਤਾਰ ॥ राम परम पवितढ़र है रघढ़बंस के अवतार ॥ The incarnation of Ram of the clan of Raghu is extremely pure.
ਦਸਟ ਦੈਤਨ ਕੇ ਸੰਘਾਰਕ ਸੰਤ ਪਰਾਨ ਅਧਾਰ ॥ दढ़सट दैतन के संघारक संत पढ़रान अधार ॥ He is the destroyer of tyrants and demons and is thus the support of the life-breath of the saints.
ਦੇਸਿ ਦੇਸਿ ਨਰੇਸ ਜੀਤਿ ਅਸੇਸ ਕੀਨ ਗਲਾਮ ॥ देसि देसि नरेस जीति असेस कीन गढ़लाम ॥ He has subordinate the king of various countries by conquering them,
ਜੱਤਰ ਤੱਤਰ ਧਜਾ ਬਧੀ ਜੈ ਪੱਤਰ ਕੀ ਸਭ ਧਾਮ ॥੧੯੬॥ जढ़तढ़र तढ़तढ़र धढ़जा बधी जै पढ़तढ़र की सभ धाम ॥१९६॥ And his banners of victory are fluttering here, there and everywhere.196.
ਬਾਟਿ ਤੀਨ ਦਿਸਾ ਤਿਹੂੰ ਸਤ ਰਾਜਧਾਨੀ ਰਾਮ ॥ बाटि तीन दिसा तिहूं सढ़त राजधानी राम ॥ The king gave his three sons the kingdoms of three directions and gave Ram the kingdom of his capital Ayodhya,
ਬੋਲਿ ਰਾਜ ਬਿਸਿਸਟ ਕੀਨ ਬਿਚਾਰ ਕੇਤਕ ਜਾਮ ॥ बोलि राज बिसिसट कीन बिचार केतक जाम ॥ After discussing for a long time with Vasishtha,
ਸਾਜ ਰਾਘਵ ਰਾਜ ਕੇ ਘਟਿ ਪੂਰਿ ਰਾਖਸਿ ਝਕ ॥ साज राघव राज के घटि पूरि राखसि झक ॥ There lived a demoness in the house of Dasrath in disguise,
ਆਂਬਰ ਮਉਲ ਨਦੀ ਸ ਉਦਕੰ ਅਉਰ ਪਹਪ ਅਨੇਕ ॥੧੯੭॥ आंबढ़र मउल नदी सढ़ उदकं अउर पढ़हप अनेक ॥१९७॥ Who had asked for all this activity the fructifying mango dust, pure water of the stream and many flowers.197.
ਥਾਰ ਚਾਰ ਅਪਾਰ ਕੰਕਮ ਚੰਦਨਾਦਿ ਅਨੰਤ ॥ थार चार अपार कढ़ंकम चंदनादि अनंत ॥ Four adorned slavers containing saffron, sandalwood etc.,
ਰਾਜ ਸਾਜ ਧਰੇ ਸਭੈ ਤਹ ਆਨਿ ਆਨਿ ਦਰੰਤ ॥ राज साज धरे सभै तह आनि आनि दढ़रंत ॥ Were kept with the king for the fulfillment of this function.
ਮੰਥਰਾ ਇਕ ਗਾਂਧਰਬੀ ਬਰਹਮਾ ਪਠੀ ਤਿਹ ਕਾਲ ॥ मंथरा इक गांधढ़रबी बढ़रहमा पठी तिह काल ॥ At the same time Brahma sent a Gandharva woman named Manthra to the place,
ਬਾਜ ਸਾਜ ਸਣੈ ਚੜੀ ਸਭ ਸਭਰ ਧਉਲ ਉਤਾਲ ॥੧੯੮॥ बाज साज सणै चड़ी सभ सढ़भढ़र धउल उताल ॥१९८॥ Who embellished with all kinds of arts and wearing white garments started very quickly.198.
ਬੇਣ ਬੀਣ ਮਰਿਦੰਗ ਬਾਦ ਸਣੇ ਰਹੀ ਚਕ ਬਾਲ ॥ बेण बीण मढ़रिदंग बाद सढ़णे रही चक बाल ॥ She was surprised to listen to the sound of lyre, drum and other musical instruments,
ਰਾਮਰਾਜ ਉਠੀ ਜਯਤ ਧਨਿ ਭੂਮਿ ਭੂਰ ਬਿਸਾਲ ॥ रामराज उठी जयत धढ़नि भूमि भूर बिसाल ॥ And also saw on that wide plain the sound hailing the victory of ram Rajya was being heard.
ਜਾਤ ਹੀ ਸੰਗਿ ਕੇਕਈ ਇਹ ਭਾਂਤ ਬੋਲੀ ਬਾਤਿ ॥ जात ही संगि केकई इह भांत बोली बाति ॥ Going near Kaikeyi she addressed her in this way :
ਹਾਥਿ ਬਾਤ ਛਟੀ ਚਲੀ ਬਰ ਮਾਂਗ ਹੈਂ ਕਿਹ ਰਾਤਿ ॥੧੯੯॥ हाथि बात छढ़टी चली बर मांग हैं किह राति ॥१९९॥ When the opportunity will go out of hand, then for whom you will ask for the boons?"199.
ਕੇਕਈ ਇਮ ਜਉ ਸਨੀ ਭਈ ਦਖਿਤਾ ਸਰਬੰਗ ॥ केकई इम जउ सढ़नी भई दढ़खिता सरबंग ॥ When Kaikeye heard all the account, she was completely full of anguish,
ਝੂਮਿ ਭੂਮਿ ਗਿਰੀ ਮਰਿਗੀ ਜਿਮ ਲਾਗ ਬਣ ਸਰੰਗ ॥ झूमि भूमि गिरी मढ़रिगी जिम लाग बण सढ़रंग ॥ And fell down unconscious on the earth like the doe pierced by an arrow.
ਜਾਤ ਹੀ ਅਵਧੇਸ ਕੱਉ ਇਹ ਭਾਂਤਿ ਬੋਲੀ ਬੈਨ ॥ जात ही अवधेस कढ़उ इह भांति बोली बैन ॥ Going in the presence of king of Oudh, she said this :
ਦੀਜੀਝ ਬਰ ਭੂਪ ਮੋਕਉ ਜੋ ਕਹੇ ਦਇ ਦੈਨ ॥੨੦੦॥ दीजीझ बर भूप मोकउ जो कहे दढ़इ दैन ॥२००॥ O king ! You had promised to grant me two boons, grant them to me just now.200.
ਰਾਮ ਕੋ ਬਨ ਦੀਜੀਝ ਮਮ ਪੂਤ ਕਉ ਨਿਜ ਰਾਜ ॥ राम को बन दीजीझ मम पूत कउ निज राज ॥ Give exile to Ram and your kingdom, wealth, whisk an canopy-everything.
ਰਾਜ ਸਾਜ ਸ ਸੰਪਦਾ ਦੋਊ ਚਉਰ ਛੱਤਰ ਸਮਾਜ ॥ राज साज सढ़ सढ़मपदा दोऊ चउर छढ़तढ़र समाज ॥ Give him ( Bharat) the kingdom, wealth, whisk and canopy-everything
ਦੇਸ ਅਉਰਿ ਬਿਦੇਸ ਕੀ ਠਕਰਾਇ ਦੈ ਸਭ ਮੋਹਿ ॥ देस अउरि बिदेस की ठकढ़राइ दै सभ मोहि ॥ When you will grant me the ruling power over the inland and foreign countries,
ਸੱਤ ਸੀਲ ਸਤੀ ਜਤ ਬਰਤ ਤਉ ਪਛਾਨੋ ਤੋਹਿ ॥੨੦੧॥ सढ़त सील सती जत बढ़रत तउ पछानो तोहि ॥२०१॥ Then I shall consider you the observer of truthfulness and recognizer of righteousness.201.
ਪਾਪਨੀ ਬਨ ਰਾਮ ਕੋ ਪੈਹੈਂ ਕਹਾ ਜਸ ਕਾਢ ॥ पापनी बन राम को पैहैं कहा जस काढ ॥ The king replied, O sinful woman ! What approbation you will gain by sending Ram to the forest?
ਭਸਮ ਆਨਨ ਤੇ ਗਈ ਕਹਿ ਕੈ ਸਕੇ ਅਸਿ ਬਾਢ ॥ भसम आनन ते गई कहि कै सके असि बाढ ॥ By such surpassing utterance of yours the ash of magnificence on my forehead has flown down with the upcoming perspiration.
ਕੋਪ ਭੂਪ ਕਅੰਡ ਲੈ ਤਹਿ ਕਾਟੀਝ ਇਹ ਕਾਲ ॥ कोप भूप कढ़अंड लै तढ़हि काटीझ इह काल ॥ The king taking his bow in his hand said this angrily, I would have chopped and thrown you just now,
ਨਾਸ ਤੋਰ ਨ ਕੀਜੀਝ ਤਕ ਛਾਡੀਝ ਤਹਿ ਬਾਲ ॥੨੦੨॥ नास तोर न कीजीझ तक छाडीझ तढ़हि बाल ॥२०२॥ And destroyed you, but I let you go because you are a woman.202.
ਨਗ ਸਰੂਪੀ ਛੰਦ ॥ नग सरूपी छंद ॥ NAG SWAROOPI STANZA
ਨਰ ਦੇਵ ਦੇਵ ਰਾਮ ਹੈ ॥ ਅਭੇਵ ਧਰਮ ਧਾਮ ਹੈ ॥ नर देव देव राम है ॥ अभेव धरम धाम है ॥ The superb god amongst men is Ram who is certainly the abode of Dhrma,
ਅਬਧਿ ਨਾਰਿ ਤੈ ਮਨੈ ॥ ਬਿਸੱਧ ਬਾਤ ਕੋ ਭਨੈ ॥੨੦੩॥ अबढ़धि नारि तै मनै ॥ बिसढ़ढ़ध बात को भनै ॥२०३॥ O foolish woman ! why are you uttering such contrary words?203.
ਅਗਾਧਿ ਦੇਵ ਅਨੰਤ ਹੈ ॥ ਅਭੂਤ ਸੋਭਵੰਤ ਹੈ ॥ अगाधि देव अनंत है ॥ अभूत सोभवंत है ॥ He is unfathomable and infinite god and is highly seated beyond all elements.
ਕਰਿਪਾਲ ਕਰਮ ਕਾਰਣੰ ॥ ਬਿਹਾਲ ਦਿਆਲ ਤਾਰਣੰ ॥੨੦੪॥ कढ़रिपाल करम कारणं ॥ बिहाल दिआल तारणं ॥२०४॥ He is merciful and kind towards all and mercifully gives support to helpless and ferries them across.204.
ਅਨੇਕ ਸੰਤ ਤਾਰਣੰ ॥ ਅਦੇਵ ਦੇਵ ਕਾਰਣੰ ॥ अनेक संत तारणं ॥ अदेव देव कारणं ॥ He is the saviour of many saints and is the basic cause of the gods and demons.
ਸਰੇਸ ਭਾਇ ਰੂਪਣੰ ॥ ਸਮਰਿਧ ਸਿੱਧ ਕੂਪਣੰ ॥੨੦੫॥ सढ़रेस भाइ रूपणं ॥ समढ़रिध सिढ़ध कूपणं ॥२०५॥ He is also the king of gods and is the store of all powers.205.
ਬਰੰ ਨਰੇਸ ਦੀਜੀਝ ॥ ਕਹੇ ਸ ਪੂਰ ਕੀਜੀਝ ॥ बरं नरेस दीजीझ ॥ कहे सढ़ पूर कीजीझ ॥ The queen said, O king ! Grant me the boons and fulfil thy sayins.
ਨ ਸੰਕ ਰਾਜ ਧਾਰੀਝ ॥ ਨ ਬੋਲਿ ਬੋਲਿ ਹਾਰੀਝ ॥੨੦੬॥ न संक राज धारीझ ॥ न बोलि बोलि हारीझ ॥२०६॥ Adandon the position of duality from your mind and do not fail in your promise.206.
ਨਗ ਸਰੂਪੀ ਅੱਧਾ ਛੰਦ ॥ नग सरूपी अधा छंद ॥ NAG SWAROOPI ARDH STANZA
ਨ ਲਾਜੀਝ ॥ ਨ ਭਾਜੀਝ ॥ ਰਘਝਸ ਕੋ ॥ ਬਨੇਸ ਕੋ ॥੨੦੭॥ न लाजीझ ॥ न भाजीझ ॥ रघढ़झस को ॥ बनेस को ॥२०७॥ O king ! Do not hesitate and run away from your promise, give exile to Ram.207.
ਬਿਦਾ ਕਰੋ ॥ ਧਰਾ ਹਰੋ ॥ ਨ ਭਾਜੀਝ ॥ ਬਿਰਾਜੀਝ ॥੨੦੮॥ बिदा करो ॥ धरा हरो ॥ न भाजीझ ॥ बिराजीझ ॥२०८॥ Bid farewell to Ram and take back the proposed rule from him. Don`t run away from your promise and be seated peacefully.208.
ਬਸਿਸਟ ਕੋ ॥ ਦਿਜਿਸਟ ਕੋ ॥ ਬਲਾਈਝ ॥ ਪਠਾਈਝ ॥੨੦੯॥ बसिसट को ॥ दिजिसट को ॥ बढ़लाईझ ॥ पठाईझ ॥२०९॥ O king ! Cal Vasishtha and the royal priest and send Ram to the forest.209.
ਨਰੇਸ ਜੀ ॥ ਉਸੇਸ ਲੀ ॥ ਘਮੇ ਘਿਰੇ ॥ ਧਰਾ ਗਿਰੇ ॥੨੧੦॥ नरेस जी ॥ उसेस ली ॥ घढ़मे घिरे ॥ धरा गिरे ॥२१०॥ The king heaved a long sigh, moved hither and thither and then fell down.210.
ਸਚੇਤ ਭੇ ॥ ਅਚੇਤ ਤੇ ॥ ਉਸਾਸ ਲੈ ॥ ਉਦਾਸ ਹਵੈ ॥੨੧੧॥ सढ़चेत भे ॥ अचेत ते ॥ उसास लै ॥ उदास हढ़वै ॥२११॥ The king again came to his senses from the stupor and grievously heaved a long breath.211.
ਉਗਾਧ ਛੰਦ ॥ उगाध छंद ॥ UGAADH STANZA
ਸਬਾਰ ਨੈਣੰ ॥ ਉਦਾਸ ਬੈਣੰ ॥ सबार नैणं ॥ उदास बैणं ॥ With tears in his eyes and anguish in his utterance,
ਕਹਿਯੋ ਕਨਾਰੀ ॥ ਕਬਰਿੱਤ ਕਾਰੀ ॥੨੧੨॥ कहियो कढ़नारी ॥ कढ़बढ़रिढ़त कारी ॥२१२॥ The kin said to Kaikeyi, You are a mean and evil woman.212.
ਕਲੰਕ ਰੂਪਾ ॥ ਕਵਿਰਤ ਕੂਪਾ ॥ कलंक रूपा ॥ कढ़विरत कूपा ॥ You are a blemish on womankind and a store of vices.
ਨਿਲੱਜ ਨੈਣੀ ॥ ਕਬਾਕ ਬੈਣੀ ॥੨੧੩॥ निलढ़ज नैणी ॥ कढ़बाक बैणी ॥२१३॥ You have no shame in your eyes and your words are ignominious.213.
ਕਲੰਕ ਕਰਣੀ ॥ ਸਮਰਿੱਧ ਹਰਣੀ ॥ कलंक करणी ॥ समढ़रिढ़ध हरणी ॥ You are evil woman and are the destroyer of enhancement.
ਅਕਰਿਤ ਕਰਮਾ ॥ ਨਿਲੱਜ ਧਰਮਾ ॥੨੧੪॥ अकढ़रित करमा ॥ निलढ़ज धरमा ॥२१४॥ You are performer of evil deeds and shameless in your Dharma.214.
ਅਲੱਜ ਧਾਮੰ ॥ ਨਿਲੱਜ ਬਾਮੰ ॥ अलढ़ज धामं ॥ निलढ़ज बामं ॥ You are the abode of shamelessness and a woman forsaking hesitation (shyness).
ਅਸੋਭ ਕਰਣੀ ॥ ਸਸੋਭ ਹਰਣੀ ॥੨੧੫॥ असोभ करणी ॥ ससोभ हरणी ॥२१५॥ You are the performer of misdeeds and destroyer of glory.215.
ਨਿਲੱਜ ਨਾਰੀ ॥ ਕਕਰਮ ਕਾਰੀ ॥ निलढ़ज नारी ॥ कढ़करम कारी ॥ O shameless woman ! you are the doer of evil acts,
ਅਧਰਮ ਰੂਪਾ ॥ ਅਕੱਜ ਕੂਪਾ ॥੨੧੬॥ अधरम रूपा ॥ अकढ़ज कूपा ॥२१६॥ Impiety-incarnate and store of vicious works.216.
ਪਹ ਪਿਟਆਰੀ ॥ ਕਕਰਮ ਕਾਰੀ ॥ पह पिटआरी ॥ कढ़करम कारी ॥ O the basket of sins ! evil-doer,
ਮਰੈ ਨ ਮਰਣੀ ॥ ਅਕਾਜ ਕਰਣੀ ॥੨੧੭॥ मरै न मरणी ॥ अकाज करणी ॥२१७॥ You do not die even we wish you to die, you are the performer of misdeeds.217.
ਕੇਕਈ ਬਾਚ ॥ केकई बाच ॥ The Speech of Kaikeyi:
ਨਰੇਸ ਮਾਨੋ ॥ ਕਹਿਯੋ ਪਛਾਨੋ ॥ नरेस मानो ॥ कहियो पछानो ॥ O king ! Accept my saying and remember your words;
ਬਦਿਯੋ ਸ ਦੇਹੂ ॥ ਬਰੰ ਦ ਮੋਹੂ ॥੨੧੮॥ बदियो सढ़ देहू ॥ बरं दढ़ मोहू ॥२१८॥ Whatever you have promised, grant me two boons according to that.218.
ਚਿਤਾਰ ਲੀਜੈ ॥ ਕਹਿਯੋ ਸ ਦੀਜੈ ॥ चितार लीजै ॥ कहियो सढ़ दीजै ॥ Remember rightly and give whatever you have said.
ਨ ਧਰਮ ਹਾਰੋ ॥ ਨ ਭਰਮਿ ਟਾਰੋ ॥੨੧੯॥ न धरम हारो ॥ न भरमि टारो ॥२१९॥ Do not forsake your Dharma and do not shatter my trust.219.
ਬਲੈ ਬਸਿਸਟੈ ॥ ਅਪੂਰਬ ਇਸਟੈ ॥ बढ़लै बसिसटै ॥ अपूरब इसटै ॥ Call Vasishtha, your unique spiritual head,
ਕਹੀ ਸੀ ਝਸੈ ॥ ਨਿਕਾਰ ਦੇਸੈ ॥੨੨੦॥ कही सी झसै ॥ निकार देसै ॥२२०॥ Order the husband of Sita for his exile.220.
ਬਿਲਮ ਨ ਕੀਜੈ ॥ ਸ ਮਾਨ ਲੀਜੈ ॥ बिलम न कीजै ॥ सढ़ मान लीजै ॥ Do not cuase any delay in the task and accept my saying;
ਰਿਖੇਸ ਰਾਮੰ ॥ ਨਿਕਾਰ ਧਾਮੰ ॥੨੨੧॥ रिखेस रामं ॥ निकार धामं ॥२२१॥ Making Ram a sage, turn him out of the home;221.
ਰਹੇ ਨ ਇਆਨੀ ॥ ਭਈ ਦਿਵਾਨੀ ॥ रहे न इआनी ॥ भई दिवानी ॥ (The poet says) She was stubborn like a child and verged on madness.
ਚਪੈ ਨ ਬਉਰੀ ॥ ਬਕੈਤ ਡਉਰੀ ॥੨੨੨॥ चढ़पै न बउरी ॥ बकैत डउरी ॥२२२॥ She did not keep silent and was continuously speaking.222.
ਧਰਿਗੰਸ ਰੂਪਾ ॥ ਨਿਖੇਧ ਕੂਪਾ ॥ धढ़रिगंस रूपा ॥ निखेध कूपा ॥ She was worthy of reproach and store of man acts.
ਦਰਬਾਕ ਬੈਣੀ ॥ ਨਰੇਸ ਛੈਣੀ ॥੨੨੩॥ दढ़रढ़बाक बैणी ॥ नरेस छैणी ॥२२३॥ She was evil-tongued queen and the cause of weakening the strength of the king.223.
ਨਿਕਾਰ ਰਾਮੰ ॥ ਅਧਾਰ ਧਾਮੰ ॥ निकार रामं ॥ अधार धामं ॥ She got the ouster of Ram, who was the pillar (support) of the house;
ਹਤਿਯੋ ਨਿਜੇਸੰ ॥ ਕਕਰਮ ਭੇਸੰ ॥੨੨੪॥ हतियो निजेसं ॥ कढ़करम भेसं ॥२२४॥ And in this way she performed the evil act of killing her husband.224.
ਉਗਾਥਾ ਛੰਦ ॥ उगाथा छंद ॥ UGAATHA STANZA
ਅਜਿੱਤ ਜਿੱਤੇ ਅਬਾਹ ਬਾਹੇ ॥ ਅਖੰਡ ਖੰਡੇ ਅਦਾਹ ਦਾਹੇ ॥ अजिढ़त जिढ़ते अबाह बाहे ॥ अखंड खंडे अदाह दाहे ॥ (The poet says that the woman) conquered the unconquered, destroyed the indestructible, broke the unbreakable and (with her blaze) reduced to ashes the indeclinable.
ਅਭੰਡ ਭੰਡੇ ਅਡੰਗ ਡੰਗੇ ॥ ਅਮੰਨ ਮੰਨੇ ਅਭੰਗ ਭੰਗੇ ॥੨੨੫॥ अभंड भंडे अडंग डंगे ॥ अमढ़ंन मढ़ंने अभंग भंगे ॥२२५॥ She has slandered him who cannot be calumniated, she has given him a blow who cannot be farmed. She has deceived them who is beyond deception and has disjointed the compact one.225.
ਅਕਰਮ ਕਰਮੰ ਅਲੱਖ ਲੱਖੇ ॥ ਅਡੰਡ ਡੰਡੇ ਅਭੱਖ ਭੱਖੇ ॥ अकरम करमं अलढ़ख लढ़खे ॥ अडंड डंडे अभढ़ख भढ़खे ॥ She has engrossed the detached one in action and her vision is so sharp that she can see providence. She can cause the unpunishable to be punished and uneatable to be eaten.
ਅਥਾਹ ਥਾਹੇ ਅਦਾਹ ਦਾਹੇ ॥ ਅਭੰਗ ਭੰਗੇ ਅਬਾਹ ਬਾਹੇ ॥੨੨੬॥ अथाह थाहे अदाह दाहे ॥ अभंग भंगे अबाह बाहे ॥२२६॥ She has fathomed the unfathomable and has destroyed the indestructible. She has destroyed the indestructible and has moved the immovable as her vehicles.226.
ਅਭਿੱਜ ਭਿੱਜੇ ਅਜਾਲ ਜਾਲੇ ॥ ਅਖਾਪ ਖਾਪੇ ਅਚਾਲ ਚਾਲੇ ॥ अभिढ़ज भिढ़जे अजाल जाले ॥ अखाप खापे अचाल चाले ॥ She has dyed the dried one, blazed the incombustible. She has destroyed the indestructible and has moved the immovable.
ਅਭਿੰਨ ਭਿੰਨੇ ਅਡੰਡ ਡਾਂਡੇ ॥ ਅਕਿਤ ਕਿਤੇ ਅਮੰਡ ਮਾਂਡੇ ॥੨੨੭॥ अभिंन भिंने अडंड डांडे ॥ अकित किते अमंड मांडे ॥२२७॥ She has disjoined the compact one and has punished the unpunishable. She can do whatever is not to be done and can corroborate the irrefutable.227.
ਅਛਿੱਦ ਛਿੱਦੇ ਅਦਗ ਦਾਗੇ ॥ ਅਚੋਰ ਚੋਰੇ ਅਠੱਗ ਠਾਗੇ ॥ अछिढ़द छिढ़दे अदग दागे ॥ अचोर चोरे अठढ़ग ठागे ॥ She has blemished the unblemishabel and has stained the pure one; she as made thieves and thus the persons who are never deceptive;
ਅਭਿਦ ਭਿਦੇ ਅਫੋੜ ਫੋੜੇ ॥ ਅਕੱਜ ਕੱਜੇ ਅਜੋੜ ਜੋੜੇ ॥੨੨੮॥ अभिद भिदे अफोड़ फोड़े ॥ अकढ़ज कढ़जे अजोड़ जोड़े ॥२२८॥ She has discriminated the indiscriminate and has broken the unbreakable. She has covered the naked ones and united the disjointed.228.
ਅਦੱਗ ਦੱਗੇ ਅਮੋੜ ਮੋੜੇ ॥ ਅਖਿੱਚ ਖਿੱਚੇ ਅਜੋੜ ਜੋੜੇ ॥ अदढ़ग दढ़गे अमोड़ मोड़े ॥ अखिढ़च खिढ़चे अजोड़ जोड़े ॥ She has burnt the incombustible and can bend the unbendable. She has pulled the pulled the annullable and has untited the disjointed.
ਅਕੱਢ ਕੱਢੇ ਅਸਾਧ ਸਾਧੇ ॥ ਅਫੱਟ ਫੱਟੇ ਅਫਾਧ ਫਾਧੇ ॥੨੨੯॥ अकढ़ढ कढ़ढे असाध साधे ॥ अफढ़ट फढ़टे अफाध फाधे ॥२२९॥ She has taken out those which can never be taken our and fashioned the unfashionable, she has wounded the unconquerable and has entrapped those who cannot be entrapped.229.
ਅਧੰਧ ਧੰਧੇ ਅਕੱਜ ਕੱਜੇ ॥ ਅਭਿੰਨ ਭਿੰਨੇ ਅਭੱਜ ਭੱਜੇ ॥ अधंध धंधे अकढ़ज कढ़जे ॥ अभिंन भिंने अभढ़ज भढ़जे ॥ She performs all forbidden works and she protects all vicious acts. She creates the sense of friendship in detached ones and the stable one run away when they face her.
ਅਛੇੜ ਛੇੜੇ ਅਲੱਧ ਲੱਧੇ ॥ ਅਜਿੱਤ ਜਿੱਤੇ ਅਬੱਧ ਬੱਧੇ ॥੨੩੦॥ अछेड़ छेड़े अलढ़ध लढ़धे ॥ अजिढ़त जिढ़ते अबढ़ध बढ़धे ॥२३०॥ She teases the peaceful person and reveals a very mysterious one, she conquers the unconquerable and kills those cannot be killed.230.
ਅਚੀਰ ਚੀਰ ਅਤੋੜ ਤਾੜੇ॥ ਅਠੱਟ ਠੱਟੇ ਅਪਾੜ ਪਾੜੇ ॥ अचीर चीर अतोड़ ताड़े॥ अठढ़ट ठढ़टे अपाड़ पाड़े ॥ She rips and breaks the hardest one, she establishes the unestablished and tears that which can`t be torn;
ਅਧੱਕ ਧੱਕੇ ਅਪੰਗ ਪੰਗੇ ॥ ਅਜੱਧ ਜੱਧੇ ਅਜੰਗ ਜੰਗੇ ॥੨੩੧॥ अधढ़क धढ़के अपंग पंगे ॥ अजढ़ढ़ध जढ़ढ़धे अजंग जंगे ॥२३१॥ She drives the immobile and makes a leper of a healthy person, she engages herself in battle with mighty ones an with whomsoever supremely strong person she fights, she lays obstructions in their art of war and finishes.231.
ਅਕੱਟ ਕੱਟੇ ਅਘੱਟ ਘਾਝ ॥ ਅਚੂਰ ਚੂਰੇ ਅਦਾਵ ਦਾਝ ॥ अकढ़ढ़ट कढ़ढ़टे अघढ़ढ़ट घाझ ॥ अचूर चूरे अदाव दाझ ॥ She has defeated the mighty ones and injured the invincible, she crushes those who cannot be crushed, she deceives the undeceivable;
ਅਭੀਰ ਭੀਰੇ ਅਭੰਗ ਭੰਗੇ ॥ ਅਟੱਕ ਟੱਕੇ ਅਕੰਗ ਕੰਗੇ ॥੨੩੨॥ अभीर भीरे अभंग भंगे ॥ अटढ़ढ़क टढ़ढ़के अकंग कंगे ॥२३२॥ She frightens the fearless and destroys the indestructible, she break the unbreakable and turns into lepers those of healthy bodies.232.
ਅਖਿੱਦ ਖੇਦੇ ਅਢਾਹ ਢਾਹੇ ॥ ਅਗੰਜ ਗੰਜੇ ਅਬਾਹ ਬਾਹੇ ॥ अखिढ़द खेदे अढाह ढाहे ॥ अगंज गंजे अबाह बाहे ॥ She routs those who take a stand and pulls down those who are firm and stable; she breaks the unbreakable and ride over many, making them her slaves,
ਅਮੰਨ ਮੰਨੇ ਅਹੇਹ ਹੇਹੇ ॥ ਵਿਰਚੰਨ ਨਾਰੀ ਤ ਸੱਖ ਕੇਹੇ ॥੨੩੩॥ अमढ़ंन मढ़ंने अहेह हेहे ॥ विरचंन नारी त सढ़ढ़ख केहे ॥२३३॥ She deceives those who are undeceivable and makes the chaste ones licentious; the house in which the woman has the apprehension, how can there be peace?233.
ਦੋਹਰਾ ॥ दोहरा ॥ DOHRA
ਇਹ ਬਿਧਿ ਕੇਕਈ ਹਠ ਗਹਿਯੋ ਬਰ ਮਾਂਗਨ ਨਰਿਪ ਤੀਰ ॥ इह बिधि केकई हठ गहियो बर मांगन नढ़रिप तीर ॥ In this way Kaikeyi persisted in her demand for boons from the king;
ਅਤਿ ਆਤਰ ਕਿਆ ਕਹਿ ਸਕੈ ਬਧਿਯੋ ਕਾਮ ਕੇ ਤੀਰ ॥੨੩੪॥ अति आतर किआ कहि सकै बधियो काम के तीर ॥२३४॥ The king became greatly agitated but because of the attachment with the winsome wife and under the impact of the god of love (Kamdev), he could not say anything.234.
ਦੋਹਰਾ ॥ दोहरा ॥ DOHRA
ਬਹ ਬਿਧਿ ਪਰ ਪਾਇਨ ਰਹੇ ਮੋਰੇ ਬਚਨ ਅਨੇਕ ॥ ਗਹਿ ਅਉਹਠਿ ਅਬਲਾ ਰਹੀ ਮਾਨਿਯੋ ਬਚਨ ਨ ਝਕ ॥੨੩੫॥ बहढ़ बिधि पर पाइन रहे मोरे बचन अनेक ॥ गहि अउहठि अबला रही मानियो बचन न झक ॥२३५॥ The king in many ways holding the feet of the queen to back out from his promise, but that woman, showing her weakness (of fair sex) persisted in her demand and did not accept any request of the king.235.
ਬਰ ਦਯੋ ਮੈ ਛੋਰੇ ਨਹੀ ਤੈਂ ਕਰਿ ਕੋਟਿ ਉਪਾਇ ॥ ਘਰ ਮੋ ਸਤ ਕਉ ਦੀਜੀਝ ਬਨਬਾਸੈ ਰਘਰਾਇ ॥੨੩੬॥ बर दयो मै छोरे नही तैं करि कोटि उपाइ ॥ घर मो सढ़त कउ दीजीझ बनबासै रघढ़राइ ॥२३६॥ I shall not leave you without getting the boons, though you may make millions of efforts. Give the kingdom to my son and exile Ram.236.
ਭੂਪ ਧਰਨਿ ਬਿਨ ਬਧਿ ਗਿਰਿਯੋ ਸਨਤ ਬਚਨ ਤਰਿਯ ਕਾਨਿ ॥ ਜਿਮ ਮਰਿਗੇਸ ਬਨ ਕੇ ਬਿਖੈ ਬਧਿਯੋ ਬਧਕਰ ਬਾਨ ॥੨੩੭॥ भूप धरनि बिन बढ़धि गिरियो सढ़नत बचन तढ़रिय कानि ॥ जिम मढ़रिगेस बन के बिखै बधियो बधकर बान ॥२३७॥ Hearing these words of his wife, the king became unconscious and fell down on the earth like a lion pierced by arrow in the forest.237.
ਤਰਫਰਾਤ ਪਰਿਥਵੀ ਪਰਿਯੋ ਸਨਿ ਬਨ ਰਾਮ ਉਚਾਰ ॥ ਪਲਕ ਪਰਾਨ ਤਯਾਗੇ ਤਜਤ ਮਧਿ ਸਫਰਿ ਸਰ ਬਾਰ ॥੨੩੮॥ तरफरात पढ़रिथवी परियो सढ़नि बन राम उचार ॥ पलक पढ़रान तयागे तजत मधि सफरि सर बारढ़ ॥२३८॥ Hearing about the exile or ram the king writhed and fell down on the earth like the pining of the fish out of water and breathing her last.238
ਰਾਮ ਨਾਮ ਸਰਵਨਨ ਸਣਿਯੋ ਉਠਿ ਥਿਰ ਭਯੋ ਸਚੇਤ ॥ ਜਨ ਰਣ ਸਭਟ ਗਿਰਿਯੋ ਉਠਿਯੋ ਗਹਿ ਅਸਿ ਨਿਡਰ ਸਚੇਤ ॥੨੩੯॥ राम नाम सढ़रवनन सढ़णियो उठि थिर भयो सढ़चेत ॥ जनढ़ रण सढ़भट गिरियो उठियो गहि असि निडर सढ़चेत ॥२३९॥ Hearing again the name of Ram the king came to his senses and stood up like a warrior becoming unconscious and falling in war and standing up again holding his sword after becoming conscious.239.
ਪਰਾਨ ਪਤਨ ਨਰਿਪ ਬਰ ਸਹੋ ਧਰਮ ਨ ਛੋਰਾ ਜਾਇ ॥ ਦੈਨ ਕਹੇ ਜੋ ਬਰ ਹਤੇ ਤਨ ਜਤ ਦਝ ਉਠਾਇ ॥੨੪੦॥ पढ़रान पतन नढ़रिप बर सहो धरम न छोरा जाइ ॥ दैन कहे जो बर हढ़ते तन जढ़त दझ उठाइ ॥२४०॥ The king accepted death rather than abandonment of his Dharma and the boons which he had promised, he granted them and exiled Ram.240.
ਕੇਕਈ ਬਾਚ ਨਰਿਪੋ ਬਾਚ ॥ केकई बाच नढ़रिपो बाच ॥ The speeches of Kaikeyi and the King.
ਬਸਿਸਟ ਸੋਂ ॥ बसिसट सों ॥ Addressed to Vasihthea :
ਦੋਹਰਾ ॥ दोहरा ॥ DOHRA
ਰਾਮ ਪਯਾਨੋ ਬਨ ਕਰੈ ਭਰਥ ਕਰੈ ਠਕਰਾਇ ॥ राम पयानो बन करै भरथ करै ठकढ़राइ ॥ Exile Ram and give the kingdom to Bharat;
ਬਰਖ ਚਤਰ ਦਸ ਕੇ ਬਿਤੇ ਫਿਰਿ ਰਾਜਾ ਰਘਰਾਇ ॥੨੪੧॥ बरख चतर दस के बिते फिरि राजा रघढ़राइ ॥२४१॥ After fourteen year Ram will again become the king.241.
ਕਹੀ ਬਸਿਸਟ ਸਧਾਰ ਕਰਿ ਸਰੀ ਰਘਬਰ ਸੋ ਜਾਇ ॥ कही बसिसट सढ़धार करि सढ़री रघढ़बर सो जाइ ॥ Vasishtha said the same thing to Ram in an improved way,
ਬਰਖ ਚਤਰ ਦਸ ਭਰਥ ਨਰਿਪ ਪਨਿ ਨਰਿਪ ਸਰੀ ਰਘਰਾਇ ॥੨੪੨॥ बरख चतढ़र दस भरथ नढ़रिप पढ़नि नढ़रिप सढ़री रघढ़राइ ॥२४२॥ That for fourteen years Bharat shall rule and after that you will be the king.242.
ਸਨਿ ਬਸਿਸਟ ਕੋ ਬਚ ਸਰਵਣਿ ਰਘਪਤਿ ਫਿਰੇ ਸਸੋਗ ॥ सढ़नि बसिसट को बच सढ़रवणि रघढ़पति फिरे ससोग ॥ Listening to the words of Vasishtha, Ram (Raghuvir) left with a sad heart,
ਉਤ ਦਸਰਥ ਤਨ ਕੋ ਤਜਿਯੋ ਸਰੀ ਰਘਬੀਰ ਬਿਯੋਗ ॥੨੪੩॥ उत दसरथ तन को तजियो सढ़री रघढ़बीर बियोग ॥२४३॥ And on this side the king. Not enduring the separation of Ram, breathed his last.243.
ਸੋਰਠਾ ॥ सोरठा ॥ SORTHA
ਗਰਹਿ ਆਵਤ ਰਘਰਾਇ ਸਭ ਧਨ ਦੀਯੋ ਲਟਾਇ ਕੈ ॥ गढ़रहि आवत रघढ़राइ सभढ़ धन दीयो लढ़टाइ कै ॥ On reaching his place Ram gave all his wealth in charity,
ਕਟਿ ਤਰਕਸੀ ਸਹਾਇ ਬੋਲਤ ਭੇ ਸੀਅ ਸੋ ਬਚਨ ॥੨੪੪॥ कटि तरकसी सढ़हाइ बोलत भे सीअ सो बचन ॥२४४॥ And binding his quiver to his waist he said to Sita;244.
ਸੋਰਠਾ ॥ सोरठा ॥ SORTHA
ਸਨਿ ਸੀਅ ਸਜਸ ਸਜਾਨ ਰਹੋ ਕੌਸੱਲਿਆ ਤੀਰ ਤਮ ॥ सढ़नि सीअ सढ़जस सढ़जान रहो कौसढ़लिआ तीर तढ़म ॥ O wise Sita ! You stay with Kaushalya.
ਰਾਜ ਕਰਉ ਫਿਰਿ ਆਨ ਤੋਹਿ ਸਹਿਤ ਬਨਬਾਸ ਬਸਿ ॥੨੪੫॥ राज करउ फिरि आन तोहि सहित बनबास बसि ॥२४५॥ And I shall rule again alongwith you after exile.245.
ਸੀਤਾ ਬਾਚ ਰਾਮ ਸੋਂ ॥ सीता बाच राम सों ॥ Speech of Sita addressed to Ram :
ਸੋਰਠਾ ॥ सोरठा ॥ SORTHA
ਮੈ ਨ ਤਜੋ ਪੀਅ ਸੰਗਿ ਕੈਸੋ ਈ ਦਖ ਜੀਅ ਪੈ ਪਰੋ ॥ मै न तजो पीअ संगि कैसो ई दढ़ख जीअ पै परो ॥ I cannot forsake the company of my beloved even if I have to undergo a great suffering.
ਤਨਕ ਨ ਮੋਰਉ ਅੰਗਿ ਅੰਗ ਤੇ ਹੋਇ ਅਨੰਗ ਕਿਨ ॥੨੪੬॥ तनक न मोरउ अंगि अंग ते होइ अनंग किन ॥२४६॥ For this, undoubtedly, if my limbs are chopped, I shall not turn back a little and shall not deem it and anguish.246.
ਰਾਮ ਬਾਚ ਸੀਤਾ ਪਰਤਿ ॥ राम बाच सीता पढ़रति ॥ Speech of Ram addressed to Sita :
ਮਨੋਹਰ ਛੰਦ ॥ मनोहर छंद ॥ MANOHAR STANZA
ਜਉ ਨ ਰਹਉ ਸਸਰਾਰ ਕਰਿਸੋਦਰ ਜਾਹਿ ਪਿਤਾ ਗਰਿਹ ਤੋਹਿ ਪਠੈ ਦਿਉ ॥ जउ न रहउ ससढ़रार कढ़रिसोदर जाहि पिता गढ़रिह तोहि पठै दिउ ॥ O lady of slim waist! If you do not like to stay with your in-laws, then I shall send you to your father`s house,
ਨੈਕ ਸ ਭਾਨਨਿ ਤੇ ਹਮ ਕਉ ਜੋਈ ਠਾਟ ਕਹੋ ਸੋਈ ਗਾਠ ਗਿਠੈ ਦਿਉ ॥ नैक सढ़ भाननि ते हम कउ जोई ठाट कहो सोई गाठ गिठै दिउ ॥ And I shall make the arrangements that you like, there shall be no objection on my part;
ਜੇ ਕਿਛ ਚਾਹ ਕਰੋ ਧਨ ਕੀ ਟਕ ਮੋਹਿ ਕਹੋ ਸਭ ਤੋਹਿ ਉਠੈ ਦਿਉ ॥ जे किछढ़ चाह करो धन की टढ़क मोहि कहो सभ तोहि उठै दिउ ॥ If you want to have some wealth, then tell me clearly, I shall give you wealth according to your wishes;
ਕੇਤਕ ਅਉਧ ਕੋ ਰਾਜ ਸਲੋਚਨ ਰੰਕ ਕੋ ਲੰਕ ਨਿਸੰਕ ਲਟੈ ਦਿਉ ॥੨੪੭॥ केतक अउध को राज सलोचन रंक को लंक निसंक लढ़टै दिउ ॥२४७॥ O lady of beautiful eyes ! There is only a time factor. If you agree, I shall give in charity to the poor a city full of riches like the city of Lanka.247.
ਘੋਰ ਸੀਆ ਬਨ ਤੂੰ ਸ ਕਮਾਰ ਕਹੋ ਹਮਸੋਂ ਕਸ ਤੈ ਨਿਬਹੈ ਹੈ ॥ घोर सीआ बन तूं सढ़ कढ़मार कहो हमसों कस तै निबहै है ॥ O Sita ! The forest life is full of troubles and you are a princess; you may tell me, how will you carry on there?
ਗੰਜਤ ਸਿੰਘ ਡਕਾਰਤ ਕੋਲ ਭਯਾਨਕ ਭੀਲ ਲਖੈ ਭਰਮ ਝਹੈ ॥ गढ़ंजत सिंघ डकारत कोल भयानक भील लखै भढ़रम झहै ॥ The lions roar there, there are dreadful Kauls, Bhils, seeing whom one is frightened.
ਸੰਕਤ ਸਾਪ ਬਕਾਰਤ ਬਾਘ ਭਕਾਰਤ ਭੂਤ ਮਹਾ ਦਖ ਪੈਹੈ ॥ सढ़ंकत साप बकारत बाघ भकारत भूत महा दढ़ख पैहै ॥ The serpents hiss there, the tiger thunder and there are also extremely agonizing ghosts and fiends.
ਤੂੰ ਸ ਕਮਾਰ ਰਚੀ ਕਰਤਾਰ ਬਿਚਾਰ ਚਲੇ ਤਹਿ ਕਿਉਂ ਬਨਿ ਝਹੈ ॥੨੪੮॥ तूं सढ़ कढ़मार रची करतार बिचार चले तढ़हि किउं बनि झहै ॥२४८॥ The Lord had made you a delicate one, think for a little while, why should you go to the forest?248.
ਸੀਤਾ ਵਾਚ ਰਾਮ ਸੋਂ ॥ सीता वाच राम सों ॥ Speech of Sita addressed to Ram :
ਮਨੋਹਰ ਛੰਦ ॥ मनोहर छंद ॥ MANOHAR STANZA
ਸੂਲ ਸਹੋਂ ਤਨ ਸੂਕ ਰਹੋਂ ਪਰ ਸੀ ਨ ਕਹੋਂ ਸਿਰ ਸੂਲ ਸਹੋਂਗੀ ॥ सूल सहों तन सूक रहों पर सी न कहों सिर सूल सहोंगी ॥ If the thorns sting and the body pines away, I shall endure the hardship of the thorn on my head.
ਬਾਘ ਬਕਾਰ ਫਨੀਨ ਫਕਾਰ ਸ ਸੀਸ ਗਿਰੋ ਪਰ ਸੀ ਨ ਕਹੋਂਗੀ ॥ बाघ बढ़कार फनीन फढ़कार सढ़ सीस गिरो पर सी न कहोंगी ॥ If the tigers and serpents fall on my head, even then I shall not utter `oh` or `alas`.
ਬਾਸ ਕਹਾ ਬਨਬਾਸ ਭਲੋ ਨਹੀ ਪਾਸ ਤਜੋ ਪੀਯ ਪਾਇ ਗਹੋਂਗੀ ॥ बास कहा बनबास भलो नही पास तजो पीय पाइ गहोंगी ॥ For me the exile in the forest is good for me than the palace, O beloved ! bow at your feet.
ਹਾਸ ਕਹਾ ਇਹ ਉਦਾਸ ਸਮੈ ਗਰਿਹ ਆਸ ਰਹੋ ਪਰ ਮੈ ਨ ਰਹੋਂਗੀ ॥੨੪੯॥ हास कहा इह उदास समै गढ़रिह आस रहो पर मै न रहोंगी ॥२४९॥ Do not joke with me at this sad hour, I shall have hope and return to our home if I shall be with you, but I shall not live here without you.249.
ਰਾਮ ਵਾਚ ਸੀਤਾ ਪਰਤਿ ॥ राम वाच सीता पढ़रति ॥ Speech of ram addressed to Sita :
ਰਾਸ ਕਹੋ ਤਹਿ ਬਾਸ ਕਰੋ ਗਰਿਹ ਸਾਸ ਕੀ ਸੇਵ ਭਲੀ ਬਿਧਿ ਕੀਜੈ ॥ रास कहो तढ़हि बास करो गढ़रिह सासढ़ की सेव भली बिधि कीजै ॥ O Sita ! I am telling you the truth that you will be able to serve your mother-inlaw nicely while living in your home.
ਕਾਲ ਹੀ ਬਾਸ ਬਨੈ ਮਰਿਗ ਲੋਚਨਿ ਰਾਜ ਕਰੋਂ ਤਮ ਸੋ ਸਨ ਲੀਜੈ ॥ काल ही बास बनै मढ़रिग लोचनि राज करों तढ़म सो सढ़न लीजै ॥ O doe-eyed ! The time will pass away quickly, I shall rule alongwith you.
ਜੌ ਨ ਲਗੈ ਜੀਯ ਅਉਧ ਸ ਭਾਨਨਿ ਜਾਹਿ ਪਿਤਾ ਗਰਿਹ ਸਾਚ ਭਨੀਜੈ ॥ जौ न लगै जीय अउध स ढ़भाननि जाहि पिता गढ़रिह साच भनीजै ॥ If indeed, your mind does does not feel at home in Oudh, O winsome-faced ! You go to your father`s house.
ਤਾਤ ਕੀ ਬਾਤ ਗਡੀ ਜੀਯ ਜਾਤ ਸਿਧਾਤ ਬਨੈ ਮਹਿ ਆਇਸ ਦੀਜੈ ॥੨੫੦॥ तात की बात गडी जीय जात सिधात बनै मढ़हि आइस दीजै ॥२५०॥ In my mind the instruction of my father abides, therefore you permit me to go to go to the forest.250.
ਲਛਮਣ ਵਾਚ ॥ लछमण वाच ॥ Speech of Lakshman :
ਬਾਤ ਇਤੈ ਇਹ ਭਾਂਤਿ ਭਈ ਸਨਿ ਆਇਗੇ ਭਰਾਤ ਸਰਾਸਨ ਲੀਨੇ ॥ ਕਉਨ ਕਪੂਤ ਭਯੋ ਕਲ ਮੈ ਜਿਨਿ ਰਾਮਹਿ ਬਾਸ ਬਨੈ ਕਹ ਦੀਨੇ ॥ बात इतै इह भांति भई सढ़नि आइगे भढ़रात सरासन लीने ॥ कउन कढ़पूत भयो कढ़ल मै जिनि रामहि बास बनै कहढ़ दीने ॥ This talk was going on when hearing it, Lakshman came with his bow in his hand and said, Who can be that undutiful son in our clan who has asked for exile of Ram?
ਕਾਮ ਕੋ ਬਾਨ ਬਧਿਯੋ ਬਸਿ ਕਾਮਿਨਿ ਕੂਰ ਕਚਾਲ ਮਹਾ ਮਤਿ ਹੀਨੇ ॥ ਰਾਂਡ ਕਭਾਂਡ ਕੇ ਹਾਥ ਬਿਕਿਯੋ ਕਪਿ ਨਾਚਤ ਨਾਚ ਛਰੀ ਜਿਮ ਚੀਨੇ ॥੨੫੧॥ काम को बान बधियो बसि कामिनि कूर कढ़चाल महा मति हीने ॥ रांड कढ़भांड के हाथ बिकियो कपि नाचत नाच छरी जिम चीने ॥२५१॥ This foolish person (king) pierced by the arrows of the god of love, entrapped in cruel misconduct, under the impact of a foolish woman is dancing like a monkey understanding the sign of a stick.251.
ਕਾਮ ਕੋ ਡੰਡ ਲੀਝ ਕਰ ਕੇਕਈ ਬਾਨਰ ਜਿਉ ਨਰਿਪ ਨਾਚ ਨਚਾਵੈ ॥ ਝਠਨ ਝਠ ਅਮੈਠ ਲੀਝ ਢਿਗ ਬੈਠ ਸੂਆ ਜਿਮ ਪਾਠ ਪੜਾਵੈ ॥ काम को डंड लीझ कर केकई बानर जिउ नढ़रिप नाच नचावै ॥ झठन झठ अमैठ लीझ ढिग बैठ सूआ जिम पाठ पड़ावै ॥ Taking the stick of lust in her hand Kaikeyi is causing the king to dance like a monkey; that proud woman has caught hold of the king and sitting with him she is teaching him lessons like a parrot.
ਸਉਤਨ ਸੀਸ ਹਵੈ ਈਸਕ ਈਸ ਪਰਿਥੀਸ ਜਿਉ ਚਾਮ ਕੇ ਦਾਮ ਚਲਾਵੈ ॥ ਕੂਰ ਕਜਾਤਿ ਕਪੰਥ ਦਰਾਨਨ ਲੋਗ ਗਝ ਪਰਲੋਕ ਗਵਾਵੈ ॥੨੫੨॥ सउतन सीस हढ़वै ईसक ईस पढ़रिथीस जिउ चाम के दाम चलावै ॥ कूर कढ़जाति कढ़पंथ दढ़रानन लोग गझ परलोक गवावै ॥२५२॥ This woman is riding over the heads of her co-wives like a god of hods and for a short while is making current the coins of leather like the king (i.e. she is behaving to her liking). This cruel, inferior, ill-disciplined and ill-mouthed woman has not only caused resentment of the people here but has also any merit in the next morld.252.
ਲੋਗ ਕਟੇਵ ਲਗੇ ਉਨ ਕੀ ਪਰਭ ਪਾਵਤ ਜੇ ਮਹਿ ਕਯੋ ਬਨ ਝਹੈ ॥ ਜਉ ਹਟਿ ਬੈਠ ਰਹੋ ਘਰਿ ਮੋ ਜਸ ਕਯੋ ਚਲਿਹੈ ਰਘਬੰਸ ਲਜੈਹੈ ॥ लोग कढ़टेव लगे उन की पढ़रभ पावत जे मढ़हि कयो बन झहै ॥ जउ हटि बैठ रहो घरि मो जस कयो चलिहै रघढ़बंस लजैहै ॥ The people have begun to talk ill of both the king and the queen, how can I live by forsaking the feet of Ram, therefore I shall also go to the forests;
ਕਾਲ ਹੀ ਕਾਲ ਉਚਾਰਤ ਕਾਲ ਗਯੋ ਇਹ ਕਾਲ ਸਭੋ ਛਲ ਜੈਹੈ ॥ ਧਾਮ ਰਹੋ ਨਹੀ ਸਾਚ ਕਹੋਂ ਇਹ ਘਾਤ ਗਈ ਫਿਰ ਹਾਥਿ ਨ ਝਹੈ ॥੨੫੩॥ काल ही काल उचारत काल गयो इह काल सभो छल जैहै ॥ धाम रहो नही साच कहों इह घात गई फिर हाथि न झहै ॥२५३॥ The whole time has passed in seeking an opportunity to serve ram and in this way the time will deceive all. I am telling the truth that I shall not stay at home and if this opportunity of service is lost, then I cannot avail it.253.
ਚਾਂਪ ਧਰੈ ਕਰਿ ਚਾਰ ਕ ਤੀਰ ਤਨੀਰ ਕਸੇ ਦੋਊ ਬੀਰ ਸਹਾਝ ॥ ਆਵਧ ਰਾਜ ਤਰੀਯਾ ਜਿਹ ਸੋਭਤ ਹੋਨ ਬਿਦਾ ਤਿਹ ਤੀਰ ਸਿਧਾਝ ॥ चांप धरै करि चार कढ़ तीर तढ़नीर कसे दोऊ बीर सढ़हाझ ॥ आवध राज तढ़रीया जिह सोभत होन बिदा तिह तीर सिधाझ ॥ Holding the bow in one hand and tightening the quiver and holding three-four arrows in the other hand both the brothers are looking impressive; the side on which the
ਪਾਇ ਪਰੇ ਭਰ ਨੈਨ ਰਹੇ ਭਰਿ ਮਾਤ ਭਲੀ ਬਿਧਿ ਕੰਠ ਲਗਾਝ ॥ ਬੋਲੇ ਤੇ ਪੂਤ ਨ ਆਵਤ ਧਾਮਿ ਬਲਾਇ ਲਿਉਂ ਆਪਨ ਤੇ ਕਿਮ ਆਝ ॥੨੫੪॥ पाइ परे भर नैन रहे भरि मात भली बिधि कंठ लगाझ ॥ बोले ते पूत न आवत धामि बढ़लाइ लिउं आपन ते किमढ़ आझ ॥२५४॥ They bowed before the mothers who hugging them with their bosoms said, O son ! you come with great hesitation when you are called but how you have come today yourself.254.
ਰਾਮ ਬਾਚ ਮਾਤਾ ਪਰਤਿ ॥ राम बाच माता पढ़रति ॥ Speech of Ram addressed to the Mother :
ਤਾਤ ਦਯੋ ਬਨਬਾਸ ਹਮੈ ਤਮ ਦੇਹ ਰਜਾਇ ਅਬੈ ਤਹ ਜਾਊ ॥ ਕੰਟਕ ਕਾਨਨ ਬੇਹੜ ਗਾਹਿ ਤਰਿਯੋਦਸ ਬਰਖ ਬਿਤੇ ਫਿਰਿ ਆਊ ॥ तात दयो बनबास हमै तढ़म देहढ़ रजाइ अबै तह जाऊ ॥ कंटक कानन बेहड़ गाहि तढ़रियोदस बरख बिते फिरि आऊ ॥ The father has exiled me and now you permit us to depart for the forest, I shall come back on the fourteenth year after roaming in the forest stuffed with thorns for thirteen years.
ਜੀਤ ਰਹੇ ਤ ਮਿਲੋ ਫਿਰਿ ਮਾਤ ਮਰੇ ਗਝ ਭੂਲਿ ਪਰੀ ਬਖਸਾਊ ॥ ਭੂਪਹ ਕੈ ਅਰਿਣੀ ਬਰ ਤੇ ਬਸ ਕੇ ਬਲ ਮੋ ਫਿਰਿ ਰਾਜ ਕਮਾਊ ॥੨੫੫॥ जीत रहे तढ़ मिलो फिरि मात मरे गझ भूलि परी बखसाऊ ॥ भूपह कै अरिणी बर ते बस के बल मो फिरि राज कमाऊ ॥२५५॥ O mother ! if I live, we shall meet again and if I die then for that purpose I have come to request you for forgiveness of my mistakes. On account of the boons granted by the king after residing in the forest, I shall rule again.255.
ਮਾਤਾ ਬਾਚ ਰਾਮ ਸੋਂ ॥ माता बाच राम सों ॥ Speech of the Mother addressed to Ram:
ਮਨੋਹਰ ਛੰਦ ॥ मनोहर छंद ॥ MANOHAR STNAZA
ਮਾਤ ਸਨੀ ਇਹ ਬਾਤ ਜਬੈ ਤਬ ਰੋਵਤ ਹੀ ਸਤ ਕੇ ਉਰਿ ਲਾਗੀ ॥ ਹਾ ਰਘਬੀਰ ਸਿਰੋਮਣ ਰਾਮ ਚਲੇ ਬਨ ਕਉ ਮਹਿ ਕਉ ਕਤ ਤਿਆਗੀ ॥ मात सढ़नी इह बात जबै तब रोवत ही सढ़त के उरि लागी ॥ हा रघढ़बीर सिरोमण राम चले बन कउ मढ़हि कउ कत तिआगी ॥ When the mother heard these words, she clung to the neck of her son and said, Alas, O Ram the superb person of Raghu clan ! why are you going to the forest, leaving me here?
ਨੀਰ ਬਿਨਾ ਜਿਮ ਮੀਨ ਦਸਾ ਤਿਮ ਭੂਖ ਪਿਆਸ ਗਈ ਸਭ ਭਾਗੀ ॥ ਝੂਮ ਝਰਾਕ ਝਰੀ ਝਟ ਬਾਲ ਬਿਸਾਲ ਦਵਾ ਉਨ ਕੀ ਉਰ ਲਾਗੀ ॥੨੫੬॥ नीर बिना जिम मीन दसा तिम भूख पिआस गई सभ भागी ॥ झूम झराक झरी झट बाल बिसाल दवा उन की उर लागी ॥२५६॥ The position which is felt by the fish on forsaking water, who was in the same condition and all her hunger and thurst ended, she fell unconscious with a jerk and her heart felt scorching blaze.256.
ਜੀਵਤ ਪੂਤ ਤਵਾਨਨ ਪੇਖਿ ਸੀਆ ਤਮਰੀ ਦਤ ਦੇਖਿ ਅਘਾਤੀ ॥ ਚੀਨ ਸਮਿਤਰਜ ਕੀ ਛਬਿ ਕੋ ਸਭ ਸੋਕ ਬਿਸਾਰਿ ਹੀਝ ਹਰਖਾਤੀ ॥ जीवत पूत तवानन पेखि सीआ तढ़मरी दढ़त देखि अघाती ॥ चीन सढ़मितढ़रज की छबि को सभ सोक बिसारि हीझ हरखाती ॥ O son ! I live only on seeing your face and Sita also remains pleased on visualizing your divinity, on seeing the beauty of Lakshman, Sumitra remains pleased, forgetting all her sorrows.
ਕੇਕਈ ਆਦਿਕ ਸਉਤਨ ਕਉ ਲਖਿ ਭਉਹ ਚੜਾਇ ਸਦਾ ਗਰਬਾਤੀ ॥ ਤਾਕਹ ਤਾਤ ਅਨਾਥ ਜਿਉ ਆਜ ਚਲੇ ਬਨ ਕੋ ਤਜਿ ਕੈ ਬਿਲਲਾਤੀ ॥੨੫੭॥ केकई आदिक सउतन कउ लखि भउह चड़ाइ सदा गरबाती ॥ ताकहढ़ तात अनाथ जिउ आज चले बन को तजि कै बिललाती ॥२५७॥ These queens seeing Kaikeyi and other co-wives, and expressing their contempt, felt pride on account of their self-respect, felt pride on account of their self-respect, but see, today their sons are going to the forest, leaving them weeping like orphans,257.
ਹੋਰ ਰਹੇ ਜਨ ਕੋਰ ਕਈ ਮਿਲਿ ਜੋਰ ਰਹੇ ਕਰ ਝਕ ਨ ਮਾਨੀ ॥ ਲੱਛਨ ਮਾਤ ਕੇ ਧਾਮ ਬਿਦਾ ਕਹ ਜਾਤ ਭਝ ਜੀਅ ਮੋ ਇਹ ਠਾਨੀ ॥ होर रहे जन कोर कई मिलि जोर रहे कर झक न मानी ॥ लढ़छन मात के धाम बिदा कहढ़ जात भझ जीअ मो इह ठानी ॥ There were many other people also who collectively laid emphasis on not allowing Ram to leave for the forest, but he did not agree with anyone. Lakshman also went to the palace of her mother in order to bid farewell to her.
ਸੋ ਸਨਿ ਬਾਤ ਪਪਾਤ ਧਰਾ ਪਰ ਘਾਤ ਭਲੀ ਇਹ ਬਾਤ ਬਖਾਨੀ ॥ ਜਾਨ ਕਸੇਲ ਸਮਾਰ ਲਗੇ ਛਿਤਿ ਸੋਵਤ ਸੂਰ ਵਡੋ ਅਭਿਮਾਨੀ ॥੨੫੮॥ सो सढ़नि बात पपात धरा पर घात भली इह बात बखानी ॥ जानढ़ कसेल सढ़मार लगे छिति सोवत सूर वडो अभिमानी ॥२५८॥ He said to his mother, The earth is full of sinful acts and this is the opportune time to live with Ram. After hearing such words his mother fell down like the great and proud warrior who falls down with the blow of the spear and sleeps.258.
ਕਉਨ ਕਜਾਤਿ ਕਕਾਜ ਕੀਯੋ ਜਿਨਿ ਰਾਘਵ ਕੋ ਇਹ ਭਾਂਤਿ ਬਖਾਨਿਯੋ ॥ ਲੋਕ ਅਲੋਕ ਗਵਾਇ ਦਰਾਨਨ ਭੂਪ ਸੰਘਾਰ ਤਹਾਂ ਸਖ ਮਾਨਿਯੋ ॥ कउन कढ़जाति कढ़काज कीयो जिनि राघव को इह भांति बखानियो ॥ लोक अलोक गवाइ दढ़रानन भूप संघार तहां सढ़ख मानियो ॥ Which mean person has done this deed and said such things to Ram? He has lost his merit in this and the next world and who killing the king, has thought about the acquisition of supreme comfort.
ਭਰਮ ਗਯੋ ਉਡ ਕਰਮ ਕਰਿਯੋ ਘਟ ਧਰਮ ਕੋ ਤਿਆਗਿ ਅਧਰਮ ਪਰਮਾਨਿਯੋ ॥ ਨਾਕ ਕਟੀ ਨਿਰਲਾਜ ਨਿਸਾਚਰ ਨਾਹ ਨਿਪਾਤਤ ਨੇਹ ਨ ਮਾਯਿੋ ॥੨੫੯॥ भरम गयो उड करम करियो घट धरम को तिआगि अधरम पढ़रमानियो ॥ नाक कटी निरलाज निसाचर नाह निपातत नेहढ़ न मायिो ॥२५९॥ The trust and rightful acts have flown away from the world and authentically there remains only the impiety. This demoness has put the clan to disgrace and she does not feel sorrow on the death of her husband.259.
ਸਮਿਤਰਾ ਬਾਚ ॥ सढ़मितढ़रा बाच ॥ Speech of Sumitra,
ਲਛਮਨ ਸੋਂ ॥ लछमन सों ॥ Addressed to Lakshman :
ਦਾਸ ਕੋ ਭਾਵ ਧਰੇ ਰਹੀਯੋ ਸਤ ਮਾਤ ਸਰੂਪ ਸੀਆ ਪਹਿਚਾਨੋ ॥ ਤਾਤ ਕੀ ਤਲਿ ਸੀਆਪਤਿ ਕਉ ਕਰਿ ਕੈ ਇਹ ਬਾਤ ਸਹੀ ਕਰਿ ਮਾਨੋ ॥ दास को भाव धरे रहीयो सढ़त मात सरूप सीआ पहिचानो ॥ तात की तढ़लि सीआपति कउ करि कै इह बात सही करि मानो ॥ O son ! always live like a servant (with your brother) and consider Sita as your mother and her husband Ram as your father and always keep these rightful facts in your mind.
ਜੇਤਕ ਕਾਨਨ ਕੇ ਦਖ ਹੈ ਸਭ ਸੋ ਸਖ ਕੈ ਤਨ ਪੈ ਅਨਮਾਨੋ ॥ ਰਾਮ ਕੇ ਪਾਇ ਗਹੇ ਰਹੀਯੋ ਬਨ ਕੈ ਘਰ ਕੋ ਘਰ ਕੈ ਬਨ ਜਾਨੋ ॥੨੬੦॥ जेतक कानन के दढ़ख है सभ सो सढ़ख कै तन पै अनढ़मानो ॥ राम के पाइ गहे रहीयो बन कै घर को घर कै बनढ़ जानो ॥२६०॥ Endure all the troubles of the forest as comfort-like. Think always of the feet of Ram and consider the forest as home and the home as forest.260.
ਰਾਜੀਵ ਲੋਚਨ ਰਾਮ ਕਮਾਰ ਚਲੇ ਬਨ ਕਉ ਸੰਗਿ ਭਰਾਤਿ ਸਹਾਯੋ ॥ ਦੇਵ ਅਦੇਵ ਨਿਛੱਤਰ ਸਚੀਪਤ ਚਉਕ ਚਕੇ ਮਨ ਮੋਦ ਬਢਾਯੋ ॥ राजीव लोचन राम कढ़मार चले बन कउ संगि भढ़राति सढ़हायो ॥ देव अदेव निछढ़तढ़र सचीपत चउक चके मन मोद बढायो ॥ The lotus-eyed Ram moved alongwith his brother to the forest, on seeing this the gods were startled and the demons wondered,
ਆਨਨ ਬਿੰਬ ਪਰਿਯੋ ਬਸਧਾ ਪਰ ਫੈਲਿ ਰਹਿਯੋ ਫਿਰਿ ਹਾਥਿ ਨ ਆਯੋ ॥ ਬੀਚ ਅਕਾਸ ਨਿਵਾਸ ਕੀਯੋ ਤਿਨਿ ਤਾਹੀ ਤੇ ਨਾਮ ਮਯੰਕ ਕਹਾਯੋ ॥੨੬੧॥ आनन बिढ़मब परियो बसढ़धा पर फैलि रहियो फिरि हाथि न आयो ॥ बीच अकास निवास कीयो तिनि ताही ते नाम मयंक कहायो ॥२६१॥ And visualizing the end of demons Indra felt highly pleased, the moon also being pleased began to spread his reflection on the earth and being a resident within the sky, he became famous with the name of Mayank.261.
ਦੋਹਰਾ ॥ दोहरा ॥ DOHRA
ਪਿਤ ਆਗਿਆ ਤੇ ਬਨ ਚਲੇ ਤਜਿ ਗਰਹਿ ਰਾਮ ਕਮਾਰ ॥ ਸੰਗ ਸੀਆ ਮਰਿਗਲੋਚਨੀ ਜਾ ਕੀ ਪਰਭਾ ਅਪਾਰ ॥੨੬੨॥ पित आगिआ ते बन चले तजि गढ़रहि राम कढ़मार ॥ संग सीआ मढ़रिगलोचनी जा की पढ़रभा अपार ॥२६२॥ With the permission of his father Ram left his home and with him went the doe-eyed Sita infinite glory.262.
ਇਤਿ ਸਰੀ ਰਾਮ ਬਨਬਾਸ ਦੀਬੋ ॥ इति सढ़री राम बनबास दीबो ॥ End of the description of Exile of Ram
