Ramavtar 14
ਭਾਗ
SECTION
ਅਥ ਰਾਵਨ ਜੱਧ ਕਥਨੰ ॥
Now begins the description of the war with Ravna :
ਹੋਹਾ ਛੰਦ ॥
HOHA STANZA
ਸਣਿਯੋ ਇੱਸੰ ॥ ਜਿਣਿਯੋ ਕਿੱਸੰ ॥ ਚਪਿਯੋ ਚਿੱਤੰ ॥ ਬੱਲਯੋ ਬਿੱਤੰ ॥੫੨੭॥
Ravna heard about the victory (of Ram), he being highly infuriated in his mind, began to shout violently.527.
ਘਿਰਿਯੋ ਗੜੰ ॥ ਰਿਸੰ ਬੜੰ ॥ ਭਜੀ ਤਰਿਯੰ ॥ ਭਰਮੀ ਭਯੰ ॥੫੨੮॥
Seeing his citadel besieged his ire grew more and he saw women running away in fear.528.
ਭਰਮੀ ਤਬੈ ॥ ਭਜੀ ਸਭੈ ॥ ਤਰਿਯੰ ਇਸੰ ॥ ਗਹਿਯੋ ਕਿਸੰ ॥੫੨੯॥
All the women are running away in illusion and Ravana obstructed them catching their hair.529.
ਕਰੈ ਹਹੰ ॥ ਅਹੋ ਦਯੰ ॥ ਕਰੋ ਗਈ ॥ ਛਮੋ ਭਈ ॥੫੩੦॥
They were lamenting profusely and praying to God and were asking for forgiveness for their sins.530.
ਸਣੀ ਸਰੱਤੰ ॥ ਧਣੰ ਉਤੰ ॥ ਉਠਿਯੋ ਹਠੀ ॥ ਜਿਮੰ ਭਠੀ ॥੫੩੧॥
That persistent Ravana got up on listening to such sounds and it seemed that a fire cauldron was blazing.531.
ਕਛਿਯੋ ਨਰੰ ॥ ਤਜੇ ਸਰੰ ॥ ਹਣੇ ਕਿਸੰ ॥ ਰਕੀ ਦਿਸੰ ॥੫੩੨॥
He began to kill the human army and with his arrows all the directions were obstructed.532.
ਤਰਿਣਣਿਣ ਛੰਦ ॥
TRINANIN STANZA
ਤਰਿਣਣਿਣ ਤੀਰੰ ॥ ਬਰਿਣਣਿਣ ਬੀਰੰ ॥
The arrows were discharged and the warriors were wounded.
ਢਰਣਣਣਿ ਢਾਲੰ ॥ ਜਰਣਣਣ ਜਵਾਲੰ ॥੫੩੩॥
The shields were slipping down and the fires blzed.533.
ਖਰਣਣਿਣ ਖੋਲੰ ॥ ਬਰਣਣਣਿ ਬੋਲੰ ॥ ਕਰਣਣਿਣ ਰੋਸੰ ॥ ਜਰਣਣਿਣ ਜੋਸੰ ॥੫੩੪॥
The helmets were knocked and the wounds were caused, the warriors were infuriated and their zeal grew.534.
ਬਰਣਣਿਣ ਬਾਜੀ ॥ ਤਰਿਣਣਿਣ ਤਾਜੀ ॥ ਜਰਣਣਿਣ ਜੂਝੇ ॥ ਲਰਣਣਿਣ ਲੂਝੇ ॥੫੩੫॥
The fast-moving horses began to run and the warriors obtained salvation after severe fighting.535.
ਹਰਣਿਣ ਹਾਥੀ ॥ ਸਰਣਿਣ ਸਾਥੀ ॥ ਭਰਣਿਣ ਭਾਜੇ ॥ ਲਰਣਿਣ ਲਾਜੇ ॥੫੩੬॥
The elephants ran like deer and the warriors took refuge with their comrades; the enemies ran and felt shy of fighting.536.
ਚਰਣਿਣ ਚਰਮੰ ॥ ਬਰਣਿਣ ਬਰਮੰ ॥ ਕਰਣਿਣ ਕਾਟੇ ॥ ਬਰਣਿਣ ਬਾਟੇ ॥੫੩੭॥
The bodies and the armours were cut, the ears and eyes were amputated.537.
ਮਰਣਣ ਮਾਰੇ ॥ ਤਰਣਣ ਤਾਰੇ ॥ ਜਰਣਣ ਜੀਤਾ ॥ ਸਰਣਣ ਸੀਤਾ ॥੫੩੮॥
The warriors breathed their last and ferried across the world-ocean, some were burnt in the fire of ire and took rufuge.538.
ਗਰਣਣ ਗੈਣੰ ॥ ਅਰਣਣ ਝਣੰ ॥ ਹਰਣਣ ਹੂਰੰ ॥ ਪਰਣਣ ਪੂਰੰ ॥੫੩੯॥
The gods moved in their air-vehicles and saw the scene; the heavenly damsels wandered and began to wed the warriors.539.
ਬਰਣਣ ਬਾਜੇ ॥ ਗਰਣਣ ਗਾਜੇ ॥ ਸਰਣਣ ਸੱਝੇ ॥ ਜਰਣਣ ਜੱਝੇ ॥੫੪੦॥
Various types of musical instruments resounded and the elephants thundered; the warriors took refuge while some began to fight.,540.
ਤਰਿਗਤਾ ਛੰਦ ॥
TRIGTAA STANZA
ਤੱਤ ਤੀਰੰ ॥ ਬੱਬ ਬੀਰੰ ॥ਢੱਲ ਢਾਲੰ ॥ ਜੱਜ ਜਆਲੰ ॥੫੪੧॥
The arrows began to kill warriors and the fire came out of the shelds.541.
ਤੱਜ ਤਾਜੀ ॥ ਗੱਗ ਗਾਜੀ ॥ ਮੱਮ ਮਾਰੇ ॥ ਤੱਤ ਤਾਰੇ ॥੫੪੨॥
The horses began to run and the warriors began to roar; they began to kill one another and ferry across the worls-ocean.542.
ਜੱਜ ਜੀਤੇ ॥ ਲੱਲ ਲੀਤੇ ॥ ਤੱਤ ਤੋਰੇ ॥ ਛੱਛ ਛੋਰੇ ॥੫੪੩॥
After gaining victory in war, the enemies were being made allies, the cleavage was caused amongst the warriors and they were also being forsaken.543.
ਰੱਰ ਰਾਜੰ ॥ ਗੱਗ ਗਾਜੰ ॥ ਧੱਧ ਧਾਯੰ ॥ ਚੱਚ ਚਾਯੰ ॥੫੪੪॥
The king Ravana thundered violently and with great zeal marched forward.544.
ਡੱਡ ਡਿੱਗੇ ॥ ਭੱਭ ਭਿੱਗੇ ॥ ਸੱਸ ਸਰੋਣੰ ॥ ਤੱਤ ਤੋਣੰ ॥੫੪੫॥
The warriors began to fall after being saturated with blood and th blood was flowing like water.545.
ਸੱਸ ਸਾਧੈਂ ॥ ਬੱਬ ਬਾਧੈਂ ॥ ਅੱਅ ਅੰਗੰ ॥ ਜੱਜ ਜੰਗੰ ॥੫੪੬॥
There is lot of discipline and lot of obstruction; the limbs are being chopped in the war. 546
ਕੱਕ ਕਰੋਧੰ ॥ ਜੱਜ ਜੋਧੰ ॥ ਘੱਘ ਘਾਝ ॥ ਧੱਧ ਧਾਝ ॥੫੪੭॥
There is lot of discipline and lot of obstruction; the limbs are being chopped in the war.547.
ਹੱਹ ਹੂਰੰ ॥ ਪੱਪ ਪੂਰੰ ॥ ਗੱਗ ਗੈਣੰ ॥ ਅੱਅ ਝਣੰ ॥੫੪੮॥
The sky is becoming full of heavenly damsels.548.
ਬੱਬ ਬਾਣੰ ॥ ਤੱਤ ਤਾਣੰ ॥ ਛੱਛ ਛੋਰੈਂ ॥ ਜੱਜ ਜੋਰੈਂ ॥੫੪੯॥
The warriors are pulling bows and discharging arrows.549.
ਬੱਬ ਬਾਜੇ ॥ ਗੱਗ ਗਾਜੇ ॥ ਭੱਭ ਭੂਮੰ ॥ ਝੱਝ ਝੂਮੰ ॥੫੫੦॥
The musical instruments are resounding, the warriors are thundering and are falling on the ground after swinging.550.
ਅਨਾਦ ਛੰਦ ॥
ANAAD STANZA
ਚੱਲੇ ਬਾਣ ਰੱਕੇ ਗੈਣ ॥ ਮੱਤੇ ਸੂਰ ਰੱਤੇ ਨੈਣ ॥
The sky is torn with arrows and the eyes of the warriors are getting red;
ਢੱਕੇ ਢੋਲ ਢੱਕੀ ਢਾਲ ॥ ਛੱਟੈ ਬਾਨ ਉੱਠੈ ਜਵਾਲ ॥੫੫੧॥
The knocking on the shields is being heard and the rising flames re being seen.551.
ਭਿੱਗੇ ਸਰੋਣਿ ਡਿੱਗੇ ਸੂਰ ॥ ਝੱਮੇ ਭੂਮਿ ਘੱਮੀ ਹੂਰ ॥
The warriors saturated with blood, are falling down on the earth and the heavenly damsels are roaming;
ਬੱਜੇ ਸੰਖ ਸੱਦੰ ਗੱਦ ॥ ਤਾਲੰ ਸੰਖ ਭੇਰੀ ਨੱਦ ॥੫੫੨॥
The sky is filled with the sounds of conches, other tunes and drums.552.
ਤੱਟੇ ਤਰਾਣ ਫੱਟੇ ਅੰਗ ॥ ਜੱਝੇ ਵੀਰ ਰੱਝੇ ਜੰਗਿ ॥
The armours of the warriors have been torn and they are fighting in the war;
ਮੱਚੇ ਸੂਰ ਨੱਚੀ ਹੂਰ ॥ ਮੱਤੀ ਧਮ ਭੂਮੀ ਪੂਰ ॥੫੫੩॥
The brave fighters are confronting one another and the heavenly damsels are dancing; there is talk of war on the earth.553.
ਉੱਠੇ ਅੱਧ ਬੱਧ ਕਮੱਧ ॥ ਪੱਖਰ ਰਾਗ ਖੋਲ ਸਨੱਧ ॥
The headless trunks arose in the war and were opening their gauzy armour;
ਛੱਕੇ ਛੋਭ ਛੱਟੇ ਕੇਸ ॥ ਸੰਘਰਿ ਸੂਰ ਸਿੰਘਨ ਭੇਸ ॥੫੫੪॥
With garbs like lions the warriors are highly infuriated and their hair have loosened.554.
ਟੱਟਰ ਟੀਕ ਟੱਟੇ ਟੋਪ ॥ ਭੱਗੇ ਭੂਪ ਭੰਨੀ ਧੋਪ ॥
The helmets have broken and the kings have fled away;
ਘੱਮੇ ਘਾਇ ਝੂਮੀ ਭੂਮਿ ॥ ਅਉਝੜ ਝਾੜ ਧੂਮੰ ਧੂਮ ॥੫੫੫॥
The warriors, having been wounded, are falling on the earth after swinging and with a bang they are falling.555.
ਬੱਜੇ ਨਾਦ ਬਾਦ ਅਪਾਰ ॥ ਸੱਜੇ ਸੂਰ ਵੀਰ ਜਝਾਰ ॥
The large trumpets have resounded and the bedecked warriors are being seen;
ਜੱਝੇ ਟੂਕ ਟੂਕ ਹਵੈ ਖੇਤਿ ॥ ਮੱਤੇ ਮੱਦ ਜਾਣ ਅਚੇਤ ॥੫੫੬॥
They are dying in the war being chopped in bits and being intoxicated in war-frenzy, they are becoming unconscious.556.
ਛੱਟੇ ਸਸਤਰ ਅਸਤਰ ਅਨੰਤ ॥ ਰੰਗੇ ਰੰਗ ਭੂਮਿ ਦਰੰਤ ॥
Innumerable weapons and arms are being used and the earth is coloured with blood upto a great distance;
ਖੱਲੇ ਅੰਧ ਧੰਧ ਹਥਿਆਰ ॥ ਬੱਕੇ ਸੂਰ ਵੀਰ ਬਿਕਰਾਰ ॥੫੫੭॥
The weapons are being struck indiscreetly and the terrible warriors are shouting.557.
ਬਿਥਰੀ ਲੱਥ ਜੱਥ ਅਨੇਕ ॥ ਮੱਚੇ ਕੋਟਿ ਭੱਗੇ ਝਕ ॥
The clusters of corpses are lying scattered; the warriors are engrossed in a horrible war on one side and on the other, some of them are running away.
ਹੱਸੇ ਭੂਤ ਪਰੇਤ ਮਸਾਣ ॥ ਲੱਝੇ ਜੱਝ ਰੱਝ ਕਰਿਪਾਣ ॥੫੫੮॥
The ghosts and friends are laughing in the cemeteries and here the brave fighters are fighting after receiving blows of swords.558.
ਬਹੜਾ ਛੰਦ ॥
BAHRAA STANZA
ਅਧਿਕ ਰੋਸ ਕਰਿ ਰਾਜ ਪਖਰੀਆ ਧਾਵਹੀ ॥ ਰਾਮ ਰਾਮ ਬਿਨ ਸੰਕ ਪਕਾਰਤ ਆਵਹੀ ॥
The demon warriors wearing armours, march forward in great fury, but on reaching within the forces of Ram, they become like followers of Ram and begin to shout the name of Ram;
ਰੱਝ ਜੱਝ ਝੜਿ ਪੜਤ ਭਯਾਨਕ ਭੂਮਿ ਪਰ ॥ ਰਾਮਚੰਦਰ ਕੇ ਹਾਥ ਗਝ ਭਵਸਿੰਧ ਤਰਿ ॥੫੫੯॥
While fighting they fall down on the earth in a dreadful posture and ferring across the world-ocean at the hands of Ram.559.
ਸਿਮਟ ਸਾਂਗ ਸੰਗਰਹੈ ਸਮੂਹ ਹਝ ਜੂਝਹੀ ॥ ਟੂਕ ਟੂਕ ਹਝ ਗਿਰਤ ਨ ਘਰ ਕਹ ਬੂਝਹੀ ॥
After revolving and holding the lance the warriors come forward and fight and fall down on being chopped into bits;
ਖੰਡ ਖੰਡ ਹਝ ਗਿਰਤ ਖੰਡ ਧਨ ਖੰਡ ਰਨਿ ॥ ਤਨਕ ਤਨਕ ਲਗ ਜਾਹਿ ਅਸਨ ਕੀ ਧਾਰ ਤਨਿ ॥੫੬੦॥
On receiving only the small blows of the edge of swords the brave fighters fall down in numerous part.560.
ਸੰਗੀਤ ਬਹੜਾ ਛੰਦ ॥
SANGEET BAHRA STANZA
ਸਾਗੜਦੀ ਸਾਂਗ ਸੰਗਰਹੈ ਤਾਗੜਦੀ ਰਣਿ ਤਰੀ ਨਚਾਵਹਿ ॥ ਝਾਗੜਦੀ ਝੂਮਿ ਗਿਰਿ ਭੂਮਿ ਸਾਗੜਦੀ ਸਰਪਰਹਿ ਸਿਧਾਵਹਿ ॥
Holding the lances the warriors are causing them to dance in the war and after swinging and falling on the earth, they are leaving for the abode of gods;
ਆਗੜਦੀ ਅੰਗ ਹਝ ਭੰਗ ਆਗੜਦੀ ਆਹਵ ਮਹਿ ਡਿਗਹੀ ॥ ਹੋ ਬਾਗੜਦੀ ਵੀਰ ਬਿਕਰਾਰ ਸਾਗੜਦੀ ਸਰੋਣਤ ਤਨ ਭਿਗਹੀ ॥੫੬੧॥
The brave fighters are falling with chopped limbs in the battlefield and their dreadful bodies are saturated with blood.561.
ਰਾਗੜਦੀ ਰੋਸ ਰਿਪ ਰਾਜ ਲਾਗੜਦੀ ਲਛਮਣ ਪੈ ਧਾਯੋ ॥ ਕਾਗੜਦੀ ਕਰੋਧ ਤਨ ਕੜਿਯੋ ਪਾਗੜਦੀ ਹਝ ਪਵਨ ਸਿਧਾਯੋ ॥
The enemy-king Ravana fell in great fury on lakshman and went towards him with wind speed and great ire;
ਆਗੜਦੀ ਅਨਜ ਉਰਿ ਤਾਤ ਘਾਗੜਦੀ ਗਹਿ ਘਾਇ ਪਰਹਾਰਯੋ ॥ ਝਾਗੜਦੀ ਝੂਮਿ ਭੂਅ ਗਿਰਿਯੋ ਸਾਗੜਦੀ ਸਤ ਬੈਰ ਉਤਾਰਿਯੋ ॥੫੬੨॥
He inflicted a wound on the heart of Lakshman and in this way wreaking vengeance on him for the killing of his son, he cused the fall of Lakshman.562.
ਚਾਗੜਦੀ ਚਿੰਕ ਚਾਂਵਡੀ ਡਾਗੜਦੀ ਡਾਕਣਿ ਡੱਕਾਰੀ ॥ ਭਾਗੜਦੀ ਭੂਤ ਭਰ ਹਰੇ ਰਾਗੜਦੀ ਰਣਿ ਰੋਸ ਪਰਜਾਰੀ ॥
The vultures shriked and the vampires belched; burning in this fire of fury in the battlefield the ghosts and others were filled with joy;
ਮਾਗੜਦੀ ਮੂਰਛਾ ਭਯੋ ਲਾਗੜਦੀ ਲਛਮਣ ਰਣਿ ਜਝਿਯੋ ॥ ਜਾਗੜਦੀ ਜਾਣ ਜਝਿ ਗਯੋ ਰਾਗੜਦੀ ਰਘਪਤਿ ਇਮਿ ਬਝਿਯੋ ॥੫੬੩॥
Lakshman while fighting in the field became unconscious and Ram, the king of Raghava clan, considering him dead, became pale.563.
ਇਤਿ ਸਰੀ ਬਚਿਤਰ ਨਾਟਕੇ ਰਾਮਵਤਾਰ ਲਛਮਨ ਮੂਰਛਨਾ ਭਵੇਤ ਧਿਆਇ ਸਮਾਪਤਮ॥
End of the chapter entitled `Lakshman becoming Unconscious` in Ramvtar in BACHITTAR NATAK.
ਸੰਗੀਤ ਬਹੜਾ ਛੰਦ ॥
SANGEET BAHRAA STANZA
ਕਾਗੜਦੀ ਕਟਕ ਕਪਿ ਭਜਿਯੋ ਲਾਗੜਦੀ ਲਛਮਣ ਜੱਝਿਯੋ ਜਬ ॥ ਰਾਗੜਦੀ ਰਾਮ ਰਿਸ ਭਰਿਯੋ ਸਾਗੜਦੀ ਗਹਿ ਅਸਤਰ ਸਸਤਰ ਸਭ ॥
The force of monkeys ran helter-skelter when Lakshman fell down and catching hold of his weapons and arms in his hand Ram was highly infuriated;
ਧਾਗੜਦੀ ਧਉਲ ਧੜ ਹੜਿਯੋ ਕਾਗੜਦੀ ਕੋੜੰਭ ਕੜਕਿਯੋ ॥ ਭਾਗੜਦੀ ਭੂੰਮਿ ਭੜਹੜੀ ਪਾਗੜਦੀ ਜਨ ਪਲੈ ਪਲਟਿਯੋ ॥੫੬੪॥
With the clattering sound of the weapons of Ram, the Bull, the support of the earth trembled and the earth shook as if the doomsday had arrived.564.
ਅਰਧ ਨਰਾਜ ਛੰਦ ॥
ARDH NARAAJ STANZA
ਕਢੀ ਸ ਤੇਗ ਦੱਧਰੰ ॥ ਅਨੂਪ ਰੂਪ ਸੱਭਰੰ ॥ ਭਕਾਰ ਭੇਰਿ ਭੈ ਕਰੰ ॥ ਬਕਾਰ ਬੰਦਣੋ ਬਰੰ ॥੫੬੫॥
The double-edged swords came out and Ram seemed greatly impressive; the sound of the kettle-drums was heard and the imprisoned people began to cry.565.
ਬਚਿਤਰ ਚਿਤਰਤੰ ਸਰੰ ॥ ਤਜੰਤ ਤੀਖਣੋ ਨਰੰ ॥ ਪਰੰਤ ਜੂਝਤੰ ਭਟੰ ॥ ਜਣੰ ਕਿ ਸਾਵਣੰ ਘਟੰ ॥੫੬੬॥
A queer scene was created and the forces of men and monkey fell on the demon forces with sharp nails like the rising clouds of the month of Sawan.566.
ਘਮੰਤ ਅਘ ਓਘਯੰ ॥ ਬਦੰਤ ਬਕਤਰ ਤੇ ਜਯੰ ॥ ਚਲੰਤ ਤਯਾਗਿ ਤੇ ਤਨੰ ॥ਭਣੰਤ ਦੇਵਤਾ ਧਨੰ ॥੫੬੭॥
The warriors are roaming on all the four sides for the destruction of sins and are challenging one another; the brave fighters are leaving their bodies the gods are shouting "Bravo, Bravo".567.
ਛਟੰਤ ਤੀਰ ਤੀਖਣੰ ॥ ਬਜੰਤ ਭੇਰਿ ਭੀਖਣੰ ॥ ਉਠੰਤ ਗੱਦ ਸੱਦਣੰ ॥ ਮਸਤ ਜਾਣ ਮਦਣੰ ॥੫੬੮॥
The sharp arrows are being discharged and the terrible kettle-drums are resounding; the intoxicating sounds are being heard from all the four sides.568.
ਕਰੰਤ ਚਾਚਰੋ ਚਰੰ ॥ ਨਚੰਤ ਨਿਰਤਣੋ ਹਰੰ ॥ ਪਅੰਤ ਪਾਰਬਤੀ ਸਿਰੰ ॥ ਹਸੰਤ ਪਰੇਤਣੀ ਫਿਰੰ ॥੫੬੯॥
Shiva and his Ganas (attendants) are seen dancing and it seems that the female ghosts are laughing and bowing their heads before Parvati.569.
ਅਨੂਪ ਨਿਰਾਜ ਛੰਦ ॥
ANOOP NIRAAJ STANZA
ਡਕੰਤ ਡਾਕਣੀ ਡਲੰ ॥ ਭਰਮੰਤ ਬਾਜ ਕੰਡਲੰ ॥ ਰੜੰਤ ਬੰਦਿਣੋ ਕਰਿਤੰ ॥ ਬਦੰਤ ਮਾਗਧੋ ਜਯੰ ॥੫੭੦॥
The vampires are roaming and the horses are moving creating a circular spectacle; the warriors are being made prisoners and are hailing.570.
ਢਲੰਤ ਢਾਲ ਉੱਢਲੰ ॥ ਖਿਮੰਤ ਤੇਗ ਨਿਰਮਲੰ ॥ ਚਲੰਤ ਰਾਜਿਵੰ ਸਰੰ ॥ ਪਪਾਤ ਉਰਵੀਅੰ ਨਰੰ ॥੫੭੧॥
There are knockings of the blows of the swords on the shields and with the arrows being discharged by the kings the humans and monkeys are falling on the earth.571.
ਭਜੰਤ ਆਸਰੀ ਸਤੰ ॥ ਕਿਲੰਕ ਬਾਨਰੀ ਪਤੰ ॥ ਬਜੰਤ ਤੀਰ ਤੱਪਕੰ ॥ ਉਠੰਤ ਦਾਰਣੋ ਸਰੰ ॥੫੭੨॥
On the other side the monkeys are shrieking; on account of what the demons are fleeing; the sounds of arrows and other weapons are creating the terrible and tumultuous resonance.572.
ਭਭੱਕ ਭੂਤ ਭੈ ਕਰੰ ॥ ਚਚੱਕ ਚਉਦਣੋ ਚਕੰ ॥ ਤਤੱਖ ਪੱਖਰੰ ਤਰੇ ॥ ਬਜੇ ਨਿਨੱਦ ਸਿੰਧਰੇ ॥੫੭੩॥
The groups of ghosts are feeling frightened and perplexed; the armoured horses and roaring elephants are moving in the battlefield.573.
ਉਠੰਤ ਭੈ ਕਰੀ ਸਰੰ ॥ ਮਚੰਤ ਜੋਧਣੇ ਜਧੰ ॥ ਖਿਮੰਤ ਉੱਜਲੀ ਅਸੰ ॥ ਬਬਰਖ ਤੀਖਣੋ ਸਰੰ ॥੫੭੪॥
The gods are also becoming fearful on seeing the terrible war of the warriors; the white swords and sharp arrows are being showered.574.
ਸੰਗੀਤ ਭਜੰਗ ਪਰਯਾਤ ਛੰਦ ॥
SANGEET BHUJANG PRAYAAT STANZA
ਜਾਗੜਦੰਗ ਜੱਝਿਯੋ ਭਾਗੜਦੰਗ ਭਰਾਤੰ ॥ ਰਾਗੜਦੰਗ ਰਾਮੰ ਤਾਗੜਦੰਗ ਤਾਤੰ ॥
Ram saw his brother Lakshman fighting,
ਬਾਗੜਦੰਗ ਬਾਣੰ ਛਾਗੜਦੰਗ ਛੋਰੇ ॥ ਆਗੜਦੰਗ ਆਕਾਸ ਤੇ ਜਾਨ ਓਰੇ ॥੫੭੫॥
And he discharged the arrows touching the sky.575.
ਬਾਗੜਦੰਗ ਬਾਜੀ ਰਥੀ ਬਾਣ ਕਾਟੇ ॥ ਗਾਗੜਦੰਗ ਗਾਜੀ ਗਜੀ ਵੀਰ ਡਾਟੇ ॥
These arrows chopped the riders on chariots and horses, but still the warriors stood firmly in the field;
ਮਾਗੜਦੰਗ ਮਾਰੇ ਸਾਗੜਦੰਗ ਸੂਰੰ ॥ ਬਾਗੜਦੰਗ ਬਯਾਹੈਂ ਹਾਗੜਦੰਗ ਹੂਰੰ ॥੫੭੬॥
Ram killed the brave fighters who were wedded by the heavenly damsels.576.
ਜਾਗੜਦੰਗ ਜੀਤਾ ਖਾਗੜਦੰਗ ਖੇਤੰ ॥ ਭਾਗੜਦੰਗ ਭਾਗੇ ਕਾਗੜਦੰਗ ਕੇਤੰ ॥
In this way the war was conquered and in this war many warriors fled away;
ਸਾਗੜਦੰਗ ਸੂਰਾਨਜੰ ਆਨਿ ਪੇਖਾ ॥ ਪਾਗੜਦੰਗ ਪਰਾਨਾਨ ਤੇ ਪਰਾਨ ਲੇਖਾ ॥੫੭੭॥
Wherever the brave fighters saw one another, they cleared the account only on sacrificing their lives.577.
ਚਾਗੜਦੰਗ ਚਿੰਤੰ ਪਾਗੜਦੰਗ ਪਰਾਜੀ ॥ ਸਾਗੜਦੰਗ ਸੈਨਾ ਲਾਗੜਦੰਗ ਲਾਜੀ ॥
The army felt ashamed on remembering the defeat;
ਸਾਗੜਦੰਗ ਸਗਰੀਵ ਤੇ ਆਦਿ ਲੈਕੈ ॥ ਕਾਗੜਦੰਗ ਕੋਪੇ ਤਾਗੜਦੰਗ ਤੈਕੈ ॥੫੭੮॥
Sugriva and others got highly enraged.578.
ਹਾਗੜਦੰਗ ਹਨੂ ਕਾਗੜਦੰਗ ਕੋਪਾ ॥ ਬਾਗੜਦੰਗ ਬੀਰਾਨ ਮੋ ਪਾਵ ਰੋਪਾ ॥
Hanuman was also greatly infuriated and he stood firmly in the battlefield;
ਸਾਗੜਦੰਗ ਸੂਰੰ ਹਾਗੜਦੰਗ ਹਾਰੇ ॥ ਤਾਗੜਦੰਗ ਤੈਕੈ ਹਨੂ ਤਉ ਪਕਾਰੇ ॥੫੭੯॥
All those who fought with him suffered defeat and for this reason Hanuman is called the "killer of all".579.
ਸਾਗੜਦੰਗ ਸਨਹੋ ਰਾਗੜਦੰਗ ਰਾਮੰ ॥ ਦਾਗੜਦੰਗ ਦੀਜੇ ਪਾਗੜਦੰਗ ਪਾਨੰ ॥
Hanuman said to Ram, "Kindly stretch your hand towards me and bless me,
ਪਾਗੜਦੰਗ ਪੀਠੰ ਠਾਗੜਦੰਗ ਠੋਕੋ ॥ ਹਰੋ ਆਜ ਪਾਨੰ ਸਰੰ ਮੋਹ ਲੋਕੋ ॥੫੮੦॥
By patting me on my back and I shall conquer all the abodes of gods today."580.
ਆਗੜਦੰਗ ਝਸੇ ਕਹਿਯੋ ਅਉ ਉਡਾਨੋ ॥ ਗਾਗੜਦੰਗ ਗੈਨੰ ਮਿਲਿਯੋ ਮੱਧ ਮਾਨੋ ॥
Uttering these words Hanuman flew and it seemed that he had become one with the sky.
ਰਾਗੜਦੰਗ ਰਾਮੰ ਆਗੜਦੰਗ ਆਸੰ ॥ ਬਾਗੜਦੰਗ ਬੈਠੇ ਨਾਗੜਦੰਗ ਨਿਰਾਸੰ ॥੫੮੧॥
Ram sat down disappointed, keeping the hope in his mind.581.
ਆਗੜਦੰਗ ਆਗੇ ਕਾਗੜਦੰਗ ਕੋਊ ॥ ਮਾਗੜਦੰਗ ਮਾਰੇ ਸਾਗੜਦੰਗ ਸੋਊ ॥
Whosoever came in front of Hanuman, he killed him,
ਨਾਗੜਦੰਗ ਨਾਕੀ ਤਾਗੜਦੰਗ ਤਾਲੰ ॥ ਮਾਗੜਦੰਗ ਮਾਰੇ ਬਾਗੜਦੰਗ ਬਿਸਾਲੰ ॥੫੮੨॥
And thus killing (the forces) he reached on the bank of a tank.582.
ਆਗੜਦੰਗ ਝਕੰ ਦਾਗੜਦੰਗ ਦਾਨੋ ॥ ਚਾਗੜਦੰਗ ਚੀਰਾ ਦਾਗੜਦੰਗ ਦਰਾਨੋ ॥
There a terrible-looking demon was hiding;
ਦਾਗੜਦੰਗ ਦੋਖੀ ਬਾਗੜਦੰਗ ਬੂਟੀ ॥ ਆਗੜਦੰਗ ਹੈ ਝਕ ਤੇ ਝਕ ਜੂਟੀ ॥੫੮੩॥
And at the same place Hanuman saw many herbs clustered with one another.583.
ਚਾਗੜਦੰਗ ਚਉਕਾ ਹਾਗੜਦੰਗ ਹਨਵੰਤਾ ॥ ਜਾਗੜਦੰਗ ਜੋਧਾ ਮਹਾਂ ਤੇਜ ਮੰਤਾ ॥
The highly radiant Hanuman, seeing this, was perturbed and felt confused about the herb to be taken away;
ਆਗੜਦੰਗ ਉਖਾਰਾ ਪਾਗੜਦੰਗ ਪਹਾਰੰ ॥ ਆਗੜਦੰਗ ਲੈ ਅਉਖਧੀ ਕੋ ਸਿਧਾਰੰ ॥੫੮੪॥
He uprooted the whole mountain and returned with the medicinal herbs.584.
ਆਗੜਦੰਗ ਆਝ ਜਹਾ ਰਾਮ ਖੇਤੰ ॥ ਬਾਗੜਦੰਗ ਬੀਰੰ ਜਹਾਂ ਤੇ ਅਚੇਤੰ ॥
He reached that battlefield with the mountain where Lakshman was lying unconscious;
ਬਾਗੜਦੰਗ ਬਿਸੱਲਯਾ ਮਾਗੜਦੰਗ ਮੱਖੰ ॥ ਡਾਗੜਦੰਗ ਡਾਰੀ ਸਾਗੜਦੰਗ ਸੱਖੰ ॥੫੮੫॥
The apothecary Sushan put the required herb in the month of Lakshman.585.
ਜਾਗੜਦੰਗ ਜਾਗੇ ਸਾਗੜਦੰਗ ਸੂਰੰ ॥ ਘਾਗੜਦੰਗ ਘੱਮੀ ਹਾਗੜਦੰਗ ਹੂਰੰ ॥
The mighty warrior Lakshman regained his senses and the roaming heavenly damsels went back;
ਛਾਗੜਦੰਗ ਛੂਟੇ ਨਾਗੜਦੰਗ ਨਾਦੰ ॥ ਬਾਗੜਦੰਗ ਬਾਜੇ ਨਾਗੜਦੰਗ ਨਾਦੰ ॥੫੮੬॥
The great trumpets resounded in the battlefield.586.
ਤਾਗੜਦੰਗ ਤੀਰੰ ਛਾਗੜਦੰਗ ਛੂਟੇ ॥ ਗਾਗੜਦੰਗ ਗਾਜੀ ਜਾਗੜਦੰਗ ਜੂਟੇ ॥
The arrows were discharged and the warriors began to fight again with one another.
ਖਾਗੜਦੰਗ ਖੇਤੰ ਸਾਗੜਦੰਗ ਸੋਝ ॥ ਪਾਗੜਦੰਗ ਤੇ ਪਾਕ ਸਾਹੀਦ ਹੋਝ ॥੫੮੭॥
The brave fighters dying in the battlefield became true martyrs.587.
ਕਲਸ ॥
KALAS
ਮੱਚੇ ਸੂਰਬੀਰ ਬਿਕਰਾਰੰ ॥ ਨੱਚੇ ਭੂਤ ਪਰੇਤ ਬੈਤਾਰੰ ॥
The terrible warriors were absorbed in fighting the ghosts, fiends and Baitals began to dance;
ਝਮਝਮ ਲਸਤ ਕੋਟਿ ਕਰਵਾਰੰ ॥ ਝਲ ਹਲੰਤ ਉੱਜਲ ਅਸਿ ਧਾਰੰ ॥੫੮੮॥
The blows were struck with many hands creating knocking sounds and the white edges of the swords glittered.588.
ਤਰਿਭੰਗੀ ਛੰਦ ॥
TRIBHANGI STANZA
ਉੱਜਲ ਅਸਿ ਧਾਰੰ ਲਸਤ ਅਪਾਰੰ ਕਰਣ ਲਝਾਰੰ ਛਬਿ ਧਾਰੰ ॥ ਸੋਭਿਤ ਜਿਮ ਆਰੰ ਅਤਿ ਛਬਿ ਧਾਰੰ ਸ ਬਿਧਿ ਸਧਾਰੰ ਅਰਿ ਗਾਰੰ ॥
The white edges of the swords, increasing splendour, looked impressive; these sword are the destroyers of the enemies and appear like saws;
ਜੈ ਪੱਤਰੰ ਦਾਤੀ ਮਦਿਣੰ ਮਾਤੀ ਸਰੋਣੰ ਰਾਤੀ ਜੈ ਕਰਣੰ ॥ ਦੱਜਨ ਦਲ ਹੰਤੀ ਅਛਲ ਜਯੰਤੀ ਕਿਲਵਿਖ ਹੰਤੀ ਭੈ ਹਰਣੰ ॥੫੮੯॥
They frighten the enemy by granting victory, by bathing in the blood, by destroying the intoxicated tyrants and by perishing all the vices.589.
ਕਲਸ ॥
KALAS
ਭਰਹਰੰਤ ਭੱਜਤ ਰਣਿ ਸੂਰੰ ॥ ਥਰਹਰ ਕਰਤ ਲੋਹੇ ਤਨ ਪੂਰੰ ॥
There was consternation, the warriors ran and their bodies wearing armour trembled;
ਤੜਭੜ ਬਜੈਂ ਤਬਲ ਅਰ ਤੂਰੰ ॥ ਘੱਮੀ ਪੇਖਿ ਸਭਟ ਰਣਿ ਹੂਰੰ ॥੫੯੦॥
The trumpets resounded violently in the war and seeing the mighty warriors the heavenly damsels advanced towards them again.590.
ਤਰਿਭੰਗੀ ਛੰਦ ॥
TRIBHANGI STANZA
ਘੰਮੀ ਰਣ ਹੂਰੰ ਨਭ ਝੜ ਪੂਰੰ ਲਖਿ ਲਖਿ ਸੂਰੰ ਮਨ ਮੋਹੀ ॥ ਆਰਣ ਤਨ ਬਾਣੰ ਛਬਿ ਅਪਰਮਾਣੰ ਅਣਦਤਿ ਖਾਣੰ ਤਨ ਸੋਹੀ ॥
Returning from heaven the damsels moved towards the warriors and enchanted their mind; their bodies were red like the arrows saturated with blood and their beauty was unparalleled;
ਕਾਛਨੀ ਸਰੰਗੰ ਛਬਿ ਅੰਗ ਅੰਗੰ ਲਜਤ ਅਨੰਗੰ ਲਖਿ ਰੂਪੰ ॥ ਸਾਇਕ ਦਰਿਗ ਹਰਣੀ ਕਮਤਿ ਪਰਜਰਣੀ ਬਰਬਰ ਬਰਣੀ ਬਧਿ ਕੂਪੰ ॥੫੯੧॥
Seeing the beauty of these heavenly damsels, who were wearing elegantly coloured raiments, the cupid was felling shy and these were the intellingent heavenly damsels, doe-eyed, destroyers of bad intellect and wedders of mighty warriors.591.
ਕਲਸ ॥
KALAS
ਕਮਲ ਬਦਨ ਸਾਇਕ ਮਰਿਗ ਨੈਣੀ ॥ ਰੂਪ ਰਾਸਿ ਸੰਦਰ ਪਿਕ ਬੈਣੀ ॥
Their faces were like lotus, eyes like deer and utterance like nightingale, these heavenly damsels were stores of elegance;
ਮਰਿਗਪਤਿ ਕਟਿ ਛਾਜਤ ਗਜ ਗੈਣੀ ॥ ਨੈਨ ਕਟਾਛਿ ਮਨਹਿ ਹਰਿ ਲੈਣੀ ॥੫੯੨॥
With gait of elephants, with slim waists of lion and were captivators of mind with the side glances of their eyes.592.
ਤਰਿਭੰਗੀ ਛੰਦ ॥
TRIBHANGI STANZA
ਸੰਦਰ ਮਰਿਗਨੈਣੀ ਸਰ ਪਿਕ ਬੈਣੀ ਚਿਤ ਹਰਿ ਲੈਣੀ ਗਜ ਗੈਣੰ ॥ ਮਾਧਰ ਬਿਧ ਬਦਨੀ ਸਬਧਿਨ ਸਦਨੀ ਕਮਤਿਨ ਕਦਨੀ ਛਬਿ ਮੈਣੰ ॥
They have splendid eyes, their utterance is sweet like nightingale and they captivate the mind like the gait of the elephant; they are all-pervading, have charming faces, with elegance of the god of love, they are the store-house of good intellect, the destroyer of evil intellect,
ਅੰਗਿਕਾ ਸਰੰਗੀ ਨਟਵਰ ਰੰਗੀ ਝਾਂਝ ਉਤੰਗੀ ਪਗਿ ਧਾਰੰ ॥ ਬੇਸਰ ਗਜਰਾਰੰ ਪਹੰਚ ਅਪਾਰੰ ਕਚਿ ਘੰਘਰਾਰੰ ਆਹਾਰੰ ॥੫੯੩॥
Have godly limbs; they stand slantingly on one side, wear anklets in their feet, ivory-ornament in their nose and have black curly hair.593.
ਕਲਸ ॥
KALAS
ਚਿਬਕ ਚਾਰ ਸੰਦਰ ਛਬਿ ਧਾਰੰ ॥ ਠਉਰ ਠਉਰ ਮਕਤਨ ਕੇ ਹਾਰੰ ॥
These heavenly damsels of elegant cheeks and unique beauty, have wreaths of gems on various parts of their bodies;
ਕਰਿ ਕੰਗਨ ਪਹੰਚੀ ਉਜਿਆਰੰ ॥ ਨਿਰਖਿ ਮਦਨ ਦਤਿ ਹੋਤ ਸਮਾਰੰ ॥੫੯੪॥
The bracelets of their hands are spreading brightness and seeing such elegance the beauty of the god of love is getting dim.594.
ਤਰਿਭੰਗੀ ਛੰਦ ॥
TRIBHANGI STANZA
ਸੋਭਿਤ ਛਬਿ ਧਾਰੰ ਕਚ ਘੰਘਰਾਰੰ ਰਸਨ ਰਸਾਰੰ ਉਜਿਆਰੰ ॥ ਪਹੰਚੀ ਗਜਰਾਰੰ ਸਬਿਧਿ ਸਧਾਰੰ ਮਕਤਨਿ ਹਾਰੰ ਉਰਿ ਧਾਰੰ ॥
With black hair sweet speech they appear very impressive and moving freely, they are roaming within the jostling of the elephants.
ਸੋਹਤ ਚਖ ਚਾਰੰ ਰੰਗ ਰੰਗਾਰੰ ਬਿਬਿਧ ਪਰਕਾਰੰ ਅਤਿ ਆਂਜੇ ॥ ਬਿਖ ਧਰ ਮਰਿਗ ਜੈਸੇ ਜਲ ਜਨ ਵੈਸੇ ਸਸੀਅਰ ਜੈਸੇ ਸਰ ਮਾਂਜੇ ॥੫੯੫॥
With antimony in their eyes and dyed in various coulurs they look splendid with their beautiful eyes. In this way, their eyes, assaulting like poisonous serpents, but innocent like deer, they are winsome like lotus and moon.595.
ਕਲਸ ॥
KALAS
ਭਯੋ ਮੂੜ ਰਾਵਣ ਰਣਿ ਕਰੱਧੰ ॥ ਮੱਚਿਓ ਆਨਿ ਤਮਲ ਜਬ ਜੱਧੰ ॥ ਜੂਝੇ ਸਕਲ ਸੂਰਮਾਂ ਸੱਧੰ ॥ ਅਰਿ ਦਲ ਮਧਿ ਸਬਦ ਕਰਿ ਉੱਧੰ ॥੫੯੬॥
The foolish Ravana was highly infuriated in the war; when the terrible war began amidst violent resonance, all the warriors began to fight and roam shouting violently among the enemy forces.596.
ਤਰਿਭੰਗੀ ਛੰਦ ॥
TRIBHANGI STANZA
ਧਾਯੋ ਕਰ ਕਰੱਧੰ ਸਭਟ ਬਿਰੱਧੰ ਗਲਿਤ ਸਬੱਧੰ ਗਹਿ ਬਾਣੰ ॥ ਕੀਨੋ ਰਣ ਸੱਧੰ ਨਚਤ ਕਬਧੰ ਅਤਿ ਧਨਿ ਉੱਧੰ ਧਨ ਤਾਣੰ ॥
That demon of vicious intellect, holding arrows in his hand and highly enraged marched forward to wage a war. He fought a terrible war and amidst the pulled up bows in the battlefield, the headless trunks began to dance.
ਧਾਝ ਰਜਵਾਰੇ ਦ ਧਿਰ ਹਕਾਰੇ ਸ ਬਰਣ ਪਰਹਾਰੇ ਕਰਿ ਕੋਪੰ ॥ ਘਾਇਨ ਤਨ ਰੱਜੇ ਦ ਪਗ ਨ ਭੱਜੇ ਜਨ ਹਰਿ ਗੱਜੇ ਪਗ ਰੋਪੰ ॥੫੯੭॥
The king moved forward while challenging and inflicting wounds on the warriors, they were in great ire; the wounds were inflicted on the bodies of the fighters, but still they are not fleeing and thundering like clouds, they are firmly standing and fighting in the battlefield.597.
ਕਲਸ ॥
KALAS
ਅਧਿਕ ਰੋਸਿ ਸਾਵੰਤ ਰਨਿ ਜੂਟੇ ॥ ਬਖਤਰ ਟੋਪ ਜਿਰੈ ਸਭ ਫੂਟੇ ॥ ਨਿਸਰ ਚਲੇ ਸਾਇਕ ਜਨ ਛੂਟੇ ॥ ਜਨਕ ਸਿਰਾਨ ਮਾਸ ਲਖਿ ਟੂਟੇ ॥੪੯੮
With the increase of indignation the warriors attacked each other and the armours and helmets were shattered, the arrows were discharged from bows and the bits of flesh fell on being chopped form the bodies of the enemies.598.
ਤਰਿਭੰਗੀ ਛੰਦ ॥
TRIBHANGI STANZA
ਸਾਇਕ ਜਣ ਛੂਟੇ ਤਿਮ ਅਰਿ ਜੂਟੇ ਬਖਤਰ ਫੂਟੇ ਜੇਬ ਜਿਰੇ ॥ ਮਸਹਰ ਭਖਿਆਝ ਤਿਮ ਅਰਿ ਧਾਝ ਸਸਤਰ ਨਚਾਇਨ ਫੇਰਿ ਫਿਰੇ ॥
As soon as the arrows are discharged, the enemies in still greather numbers gather and prepare to fight even with the shattered armour; they move forward and run like a hungry person here and there; they are roaming hither and thither, striking their weapons.
ਸਨਮਖਿ ਰਣਿ ਗਾਜੈ ਕਿਨਹੂੰ ਨ ਭਾਜੈ ਲਖਿ ਸਰ ਲਾਜੈ ਰਣ ਰੰਗੰ ॥ ਜੈਜੈ ਧਨਿ ਕਰਹੀ ਪਹਪਨ ਡਰਹੀ ਸ ਬਿਧਿ ਉਚਰਹੀ ਜੈ ਜੰਗੰ ॥੫੯੯॥
They fight face to face and don not run away; seeing them waging war even the gods feel shy. The gods seeing the terrible war shower flowers with the sound of `hail, hail; they also hail the fight in the war arena.599.
ਕਲਸ ॥
KALAS
ਮਖ ਤੰਬੋਰ ਅਰ ਰੰਗ ਸਰੰਗੰ ॥ ਨਿਡਰ ਭਰਮਤ ਭੂੰਮਿ ਉਹ ਜੰਗੰ ॥
There is betel in the mouth of Ravana an the colour of his body is red, he is moving fearlessly in the battlefield;
ਲਿਪਤ ਮਲੈ ਘਨਸਾਰ ਸਰੰਗੰ ॥ ਰੂਪ ਭਾਨ ਗਤਿਵਾਨ ਉਤੰਗੰ ॥੬੦੦॥
He has plastered his body with sandalwood; he is bright like the sun and is moving with a superior gait.600.
ਤਰਿਭੰਗੀ ਛੰਦ ॥
TRIBHANGI STANZA
ਤਨ ਸਭਤ ਸਰੰਗੰ ਛਬਿ ਅੰਗ ਅੰਗੰ ਲਜਤ ਅਨੰਗੰ ਲਖਿ ਨੈਣੰ ॥ ਸੋਭਿਤ ਕਚਕਾਰੇ ਅਤਿ ਘੰਘਰਾਰੇ ਰਸਨ ਰਸਾਰੇ ਮਰਿਦ ਬੈਣੰ ॥
Seeing his winsome body and elegant limbs, the god of love is feeling shy, he has back curly hair and sweet speech;
ਮਖਿ ਛਕਤ ਸਬਾਸੰ ਦਿਨਿਸ ਪਰਕਾਸੰ ਜਨ ਸਸਿ ਭਾਸੰ ਤਸ ਸੋਭੰ ॥ ਰੀਝਤ ਚਖ ਚਾਰੰ ਸਰਪਰਿ ਪਿਯਾਰੰ ਦੇਵ ਦਿਵਾਰੰ ਲਖਿ ਲੋਭੰ ॥੬੦੧॥
His face is fragranted and appears shining like sun and glorifying like moon. On seeing him all feel delighted and the people of the abode of gods also do not hesitate to see him.601.
ਕਲਸਿ ॥
KALAS
ਚੰਦਰਹਾਸ ਝਕੰ ਕਰ ਧਾਰੀ ॥ ਦਤੀਆ ਧੋਪ ਗਹਿ ਤਰਿਤੀ ਕਟਾਰੀ ॥
In one of his hands there was the sword named Chandrahaas, in the second hand was another arm named Dhop and in the third hand there was spear;
ਚਤਰਥ ਹਾਥਿ ਸੈਹਥੀ ਉਜਿਆਰੀ ॥ ਗੋਫਨ ਗਰਜ ਕਰਤ ਚਮਕਾਰੀ ॥੬੦੨॥
In his fourth hand there was a weapons named Saihathi having sharp glimmer, in his fifth hand and sixth hand there was a glittering mace and a weapon named Gophan.602.
ਤਰਿਭੰਗੀ ਛੰਦ ॥
TRIBHANGI STANZA
ਸਤਝ ਅਸ ਭਾਰੀ ਗਦਹਿ ਉਭਾਰੀ ਤਰਿਸੂਲ ਸਧਾਰੀ ਛਰਕਾਰੀ ॥ ਜੰਬੂਵਾ ਅਰ ਬਾਨੰ ਸ ਕਸਿ ਕਮਾਨੰ ਚਰਮ ਅਪਰਮਾਨੰ ਧਰਿ ਭਾਰੀ ॥
In his seventh hand there was another heavy and swollen mace and in other hands there were trident, pincers, arrows, bow etc. as weapons and arms.
ਪੰਦਰਝ ਗਲੋਲੰ ਪਾਸਿ ਅਮੋਲੰ ਪਰਸ ਅਡੋਲੰ ਹਥਿ ਨਾਲੰ ॥ ਬਿਛੂਆ ਪਹਰਾਯੰ ਪਟਾ ਭਰਮਾਯੰ ਜਿਮ ਜਮ ਧਾਯੰ ਬਿਕਰਾਲੰ ॥੬੦੩॥
In his fifteenth hand there were an arm-like pellet bow and weapons named Pharsa. He had worn in his hands steel-hooked weapons shaped like tiger`s claws and he was roaming like dreadful Yama.603.
ਕਲਸ ॥
KALAS
ਸਿਵ ਸਿਵ ਸਿਵ ਮਖ ਝਕ ਉਚਾਰੰ ॥ ਦਤੀਅ ਪਰਭਾ ਜਾਨਕੀ ਨਿਹਾਰੰ ॥
He was repeating the name of Shiva from one face, from the second he was looking at the beauty of Sita;
ਤਰਿਤੀਅ ਝੰਡ ਸਭ ਸਭਟ ਪਚਾਰੰ ॥ ਚਤਰਥ ਕਰਤ ਮਾਰ ਹੀ ਮਾਰੰ ॥੬੦੪॥
From the third he was seeing his own warriors and from the fourth he was shouting "Kill, Kill".604.
ਤਰਿਭੰਗੀ ਛੰਦ ॥
TRIBHANGI STANZA
ਪਚਝ ਹਨਵੰਤੰ ਲਖਿ ਦਤ ਮੰਤੰ ਸ ਬਲ ਦਰੰਤੰ ਤਜਿ ਕਲਿਣੰ ॥ ਛਠਝ ਲਖਿ ਭਰਾਤੰ ਤਕਤ ਪਪਾਤੰ ਲਗਤ ਨ ਘਾਤੰ ਜੀਅ ਜਲਿਣੰ ॥
From his fifth face he was looking at Hanuman and repeating the mantra at great speed and was trying to pull his strength. From his sixth head he was seeing his fallen brother Kumbhkarn and his heart was burning.
ਸਤਝ ਲਖਿ ਰਘਪਤਿ ਕਪਿ ਦਲ ਅਧਿਪਤਿ ਸਭਟ ਬਿਕਟ ਮਤ ਜਤ ਭਰਾਤੰ ॥ ਅਠਿਓ ਸਿਰਿ ਢੋਰੈਂ ਨਵਮਿ ਨਿਹੋਰੈਂ ਦਸਯਨ ਬੋਰੈਂ ਰਿਸ ਰਾਤੰ ॥੬੦੫॥
From his seventh head he was seeing Ram and the army of monkeys and other mighty warriors. He was shaking his eight head and surveying everything from his ninth head and he was getting highly infuriated with rage.605.
ਚਬੋਲਾ ਛੰਦ ॥
CHABOLA STANZA
ਧਾਝ ਮਹਾਂ ਬੀਰ ਸਾਧੇ ਸਿਤੰ ਤੀਰ ਕਾਛੇ ਰਣੰ ਚੀਰ ਬਾਨਾ ਸਹਾਝ ॥ ਰਵਾਂ ਕਰਦ ਮਰਕਬ ਯਲੋ ਤੇਜ ਇਮ ਸਭ ਚੂੰ ਤੰਦ ਅਜਦਹੋ ਓ ਮਿਆ ਜੰਗਾਹੇ ॥
Settling their whit arrows the mighty warriors moved with beautiful dress on their bodies; their were very swift-moving and were exhibiting complete quickness in the battlefield;
ਭਿੜੇ ਆਇ ਈਹਾ ਬਲੋ ਬੈਣ ਕੀਹਾਂ ਕਰੇਂ ਘਾਇ ਜੀਹਾਂ ਭਿੜੇ ਭੇੜ ਭੱਜੇ ॥ਪੀਯੋ ਪੋਸਤਾਨੇ ਭਛੋ ਰਾਬੜੀਨੇ ਕਹਾਂ ਛੈਅਣੀ ਰੋਧਣੀਨੇ ਨਿਹਾਰੈਂ ॥੬੦੬॥
Sometimes they fight on this side and challenging on the other and whenever they strike the blows, the enemies flee; they appear like one intoxicated on eating hemp and roaming hither and thither.606.
ਗਾਜੇ ਮਹਾ ਸੂਰ ਘਮੀ ਰਣੰ ਹੂਰ ਭਰਮੀ ਨਭੰ ਪੂਰ ਬੇਖੰ ਅਨੂਪੰ ॥ ਵਲੇ ਵੱਲ ਸਾਈ ਜੀਵੀ ਜਗਾਂ ਤਾਈ ਤੈਂਡੇ ਘੋਲੀ ਜਾਈ ਅਲਾਵੀਤ ਝਸੇ ॥
The warriors roared and the heavenly damsels roamed in the sky in order to see the unique war. They prayed that this warrior waging the dreadful war should live for ages;
ਲਗੋ ਲਾਰ ਥਾਨੇ ਬਰੋ ਰਾਜ ਮਾਨੇ ਕਹੋ ਅਉਰ ਕਾਨੇ ਹਠੀ ਛਾਡਿ ਥੇਸੋ ॥ ਬਰੋ ਆਨਿ ਮੋਕੋ ਭਜੋ ਆਨ ਤੋਕੋ ਚਲੋ ਦੇਵ ਲੋਕੋ ਤਜੋ ਬੇਗ ਲੰਕਾ ॥੬੦੭॥
And should firmly enjoy his rule. O warriors ! forsake this Lanka and come to wed us and depart for heaven.607.
ਸਵੈਯਾ ॥ ਅਨੰਤਤਕਾ ॥
SWAYYA (OF INNUMERABLE VERSES)
ਰੋਸ ਭਰਿਯੋ ਤਜਿ ਹੋਸ ਨਿਸਾਚਰ ਸਰੀ ਰਘਰਾਜ ਕੋ ਘਾਇ ਪਰਹਾਰੇ ॥ ਜੋਸ ਬਡੋ ਕਰਿ ਕਉਸਲਿਹੰ ਅਧ ਬੀਚ ਹੀ ਤੇ ਸਰ ਕਾਟਿ ਉਤਾਰੇ ॥
Ravana, abandoning his senses, became very furious and attacked Ramchander, the king of Raghu clan; on this side Ram intercepted midway his arrows;
ਫੇਰਿ ਬਡੋ ਕਰਿ ਰੋਸ ਦਿਵਾਰਦਨ ਧਾਇ ਪਰੈ ਕਪਿ ਪੰਜ ਸੰਘਾਰੈ ॥ ਪਟਿਸ ਲੋਹ ਹਥੀ ਪਰਸੰ ਗੜੀਝ ਜੰਬਝ ਜਮਦਾੜ ਚਲਾਵੈ ॥੬੦੮॥
Then he began to destroy collectively the army of monkeys and struck various types of terrible arms.608.
ਚੌਬੋਲਾ ਸਵੈਯਾ ॥
CHABOLA SWAYYA
ਸਰੀ ਰਘਰਾਜ ਸਰਾਸਨ ਲੈ ਰਿਸ ਠਾਨਿ ਘਨੀ ਰਨਿ ਬਾਨ ਪਰਹਾਰੇ ॥ ਬੀਰਨ ਮਾਰਿ ਦਸਾਰ ਗਝ ਸਰ ਅੰਬਰ ਤੇ ਬਰਸੇ ਜਨ ਓਰੇ ॥
Ram took his bow in his hand and in great ire, discharged many arrows which killed the warriors and penetrating on the other side, came in shower again from the sky.
ਬਾਜ ਗਜੀ ਰਥ ਸਾਜ ਗਿਰੇ ਧਰਿ ਪਤਰ ਅਨੇਕ ਸ ਕਉਨ ਗਨਾਵੈ ॥ ਫਾਗਨ ਪਉਨ ਪਰਚੰਡ ਬਹੇ ਬਨ ਪੱਤਰਨ ਤੇ ਜਨ ਪੱਤਰ ਉਡਾਨੇ ॥੬੦੯॥
Innumerable elephants, horses and chariots fell in the battlefield and it appeared that with the flow of the violent wind the leaves are seen flying.609.
ਸਵੈਯਾ ਛੰਦ ॥
SWAYYA STANZA
ਰੋਸ ਭਰਿਯੋ ਰਨ ਮੌ ਰਘਨਾਥ ਸ ਰਾਵਨ ਕੋ ਬਹ ਬਾਨ ਪਰਹਾਰੇ ॥ ਸਰੋਣਨ ਨੈਕ ਲਗਿਯੋ ਤਿਨ ਕੇ ਤਨਿ ਫੋਰਿ ਜਿਰੈ ਤਨ ਪਾਰ ਪਧਾਰੇ ॥
On being enraged, Ram discharged many arrows on Ravana and those arrows saturated slightly with blood, penetrated through the body to the other side;
ਬਾਜ ਗਜੀ ਰਥ ਰਾਜ ਰਥੀ ਰਣਭੂਮਿ ਗਿਰੇ ਇਹ ਭਾਂਤਿ ਸੰਘਾਰੇ ॥ ਜਾਨੋ ਬਸੰਤ ਕੇ ਅੰਤ ਸਮੈ ਕਦਲੀ ਦਲ ਪਉਨ ਪਰਚੰਡ ਉਖਾਰੇ ॥੬੧੦॥
The elephants, horses, chariots and charioteers fell down in the battlefield after having been chopped like the trees of banana uprooted and thrown around by the violent wind at the end of spring.610.
ਧਾਇ ਪਰੇ ਕਰਿ ਕੋਪ ਬਨੇਚਰ ਹੈ ਤਿਨ ਕੇ ਜੀਅ ਰੋਸ ਜਗਯੋ ॥ ਕਿਲਕਾਰ ਪਕਾਰ ਪਰੇ ਚਹੂੰ ਘਾ ਰਣ ਛਾਡਿ ਹਠੀ ਨਹਿ ਝਕ ਭਗਯੋ ॥
The forces of monkeys also fell on the enemy, having been greatly enraged in the heart and gushed forward from all the four sides, shouting violently without retreating form its position.
ਗਹਿ ਬਾਨ ਕਮਾਨ ਗਦਾ ਬਰਛੀ ਉਤ ਤੇ ਦਲ ਰਾਵਨ ਕੋ ਉਮਗਯੋ ॥ ਭਟ ਜੂਝਿ ਅਰੂਝਿ ਗਿਰੇ ਧਰਣੀ ਦਿਜਰਾਜ ਭਰਮਿਯੋ ਸਿਵ ਧਯਾਨ ਡਿਗਯੋ ॥੬੧੧॥
From the other side, the army of Ravana rushed forward taking its weapons and arms like arrows, bows, maces, fell in such a way that the moon taking its course got illusioned and the contemplation of Shiva was obstructed.611.
ਜੂਝਿ ਅਰੂਝਿ ਗਿਰੇ ਭਟਵਾ ਤਨ ਘਾਇਨ ਘਾਇ ਘਨੇ ਭਿਭਰਾਨੇ ॥ ਜੰਬਕ ਗਿੱਧ ਪਿਸਾਚ ਨਿਸਾਚਰ ਫੂਲਿ ਫਿਰੇ ਰਨ ਮੌ ਰਹਸਾਨੇ ॥
After receiving wounds on the body, the warriors swung and began to fall and the jackals, vultures, ghosts and fiends were delighted in mind.
ਕਾਂਪ ਉਠੀ ਸ ਦਿਸਾ ਬਿਦਿਸਾ ਦਿਗਪਾਲਨ ਫੇਰ ਪਰਲੈ ਅਨਮਾਨੇ ॥ ਭੂਮਿ ਅਕਾਸ ਉਦਾਸ ਭਝ ਗਨ ਦੇਵ ਅਦੇਵ ਭਰਮੇ ਭਹਰਾਨੇ ॥੬੧੨॥
All the directions trembled on seeing the terrible war and the digpals (supervisors and directors) guessed the arrival of doomsday; the earth and sky became anxious and seeing the dreadfulness of the war the gods and demons were both bewildered.612.
ਰਾਵਨ ਰੋਸ ਭਰਿਯੋ ਰਨ ਮੋ ਰਿਸ ਸੌ ਸਰ ਓਘ ਪਰਓਘ ਪਰਹਾਰੇ ॥ ਭੂਮਿ ਅਕਾਸ ਦਿਸਾ ਬਿਦਿਸਾ ਸਭ ਓਰ ਰਕੇ ਨਹਿ ਜਾਤ ਨਿਹਾਰੇ ॥
Being highly infuriated in mind Ravana began to discharge arrows collectively and with his arrows the earth, sky and all directions were torn asunder;
ਸਰੀ ਰਘਰਾਜ ਸਰਾਸਨ ਲੈ ਛਿਨ ਮੌ ਛਭ ਕੈ ਸਰ ਪੰਜ ਨਿਵਾਰੇ ॥ ਜਾਨਕ ਭਾਨ ਉਦੈ ਨਿਸ ਕਉ ਲਖਿ ਕੈ ਸਭ ਹੀ ਤਪ ਤੇਜ ਪਧਾਰੇ ॥੬੧੩॥
On this side Ram was enraged for and instant and destroyed the collective discharging of all those arrows and the darkness that had spread on account of arrows, got cleared by the spread of the sunshine again on all the four sides.613.
ਰੋਸ ਭਰੇ ਰਨ ਮੋ ਰਘਨਾਥ ਕਮਾਨ ਲੈ ਬਾਨ ਅਨੇਕ ਚਲਾਝ ॥ ਬਾਜ ਗਜੀ ਗਜਰਾਜ ਘਨੇ ਰਥ ਰਾਜ ਬਨੇ ਕਰਿ ਰੋਸ ਉਡਾਝ ॥
Filled with anger Ram discharged many arrows and caused the elephants, horses and charioteers to fly away;
ਜੇ ਦਖ ਦੇਹ ਕਟੇ ਸੀਅ ਕੇ ਹਿਤ ਤੇ ਰਨਿ ਆਜ ਪਰਤੱਖ ਦਿਖਾਝ ॥ ਰਾਜੀਵ ਲੋਚਨ ਰਾਮ ਕਮਾਰ ਘਨੋ ਰਨ ਘਾਲਿ ਘਨੋ ਘਰ ਘਾਝ ॥੬੧੪॥
The way in which the anguish of Sita could be removed and she could be set free, Ram made today all such efforts and that lotus-eyed one caused the desertion of many homes with his terrible warfare.614.
ਰਾਵਨ ਰੋਸ ਭਰਿਯੋ ਗਰਜਿਯੋ ਰਨ ਮੋ ਲਹਿਕੈ ਸਭ ਸੈਨ ਭਜਾਨਯੋ ॥ ਆਪ ਹੀ ਹਾਕ ਹਥਯਾਰ ਹਠੀ ਗਹਿ ਸਰੀ ਰਘਨੰਦਨ ਸੋ ਰਣ ਠਾਨਯੋ ॥
Ravana thundered in rage and causing his army to rush forward, shouting loudly and holding his weapons in his hands, he came straight towards Ram and fought with him;
ਚਾਬਕ ਮਾਰਿ ਕਦਾਇ ਤਰੰਗਨ ਜਾਇ ਪਰਿਯੋ ਕਛ ਤਰਾਸ ਨ ਮਾਨਯੋ ॥ ਬਾਨਨ ਤੇ ਬਿਧ ਬਾਹਨ ਤੇ ਮਨ ਮਾਰਤ ਕੋ ਰਥ ਛੋਰਿ ਸਿਧਾਨਯੋ ॥੬੧੫॥
He caused his horses to gallop fearlessly by whipping them. He left his chariot I order to kill Ram with his arrows and came forward.615.
ਸਰੀ ਰਘਨੰਦਨ ਕੀ ਭਜ ਕੇ ਜਬ ਛੋਰਿ ਸਰਾਸਨ ਬਾਨ ਉਡਾਨੇ ॥ ਭੂੰਮਿ ਅਕਾਸ ਪਤਾਰ ਚਹੂੰ ਚਕ ਪੂਰ ਰਹੇ ਨਹੀ ਜਾਤ ਪਛਾਨੇ ॥
When the arrows were discharged form the hands of Ram the earth, sky, netherworld and four directions could hardly be recognized;
ਤੋਰ ਸਨਾਹ ਸਬਾਹਨ ਕੇ ਤਨ ਆਹ ਕਰੀ ਨਹੀ ਪਾਰ ਪਰਾਨੇ ॥ ਛੇਦ ਕਰੋਟਨ ਓਟਨ ਕੋਟ ਅਟਾਨਮੋ ਜਾਨਕੀ ਬਾਨ ਪਛਾਨੇ ॥੬੧੬॥
Those arrows, piercing through the armours of warriors and killing them without the utterance of a sigh, they penetrated to the other side, when the arrows fell after piercing the steel-armours, Sita realized that these arrows were discharged by Ram.616.
ਸਰੀ ਅਸਰਾਰਦਨ ਕੇ ਕਰ ਕੋ ਜਿਨ ਝਕ ਹੀ ਬਾਨ ਬਿਖੈ ਤਨ ਚਾਖਿਯੋ ॥ ਭਾਜ ਸਕਿਯੋ ਨ ਭਿਰਿਯੋ ਹਠ ਕੈ ਭਟ ਝਕ ਹੀ ਘਾਇ ਧਰਾ ਪਰ ਰਾਖਿਯੋ ॥
He, who was struck by arrows of Ram, that warrior could neither run away from that place nor could fight but fell dead on the ground.
ਛੇਦ ਸਨਾਹ ਸਬਾਹਨ ਕੋ ਸਰ ਓਟਨ ਕੋਟਿ ਕਰੋਟਨ ਨਾਖਿਯੋ ॥ ਸਆਰ ਜਝਾਰ ਅਪਾਰ ਹਠੀ ਰਨਿ ਹਾਰਿ ਗਿਰੇ ਧਰਿ ਹਾਇ ਨ ਭਾਖਿਯੋ ॥੬੧੭॥
The arrows of Ram pierced through the armour of warriors and then mighty fighters fell down on the earth without uttering a sign.617.
ਆਨਿ ਅਰੇ ਸ ਮਰੇ ਸਭਹੀ ਭਟ ਜੀਤ ਬਚੇ ਰਨ ਛਾਡਿ ਪਰਾਨੇ ॥ ਦੇਵ ਅਦੇਵਨ ਕੇ ਜਿਤਯਾ ਰਨਿ ਕੋਟਿ ਹਤੇ ਕਰ ਝਕ ਨ ਜਾਨੇ ॥
Ravana called all his warriors, but those remaining fighters fled away; Ravna killed millions of gods and demons, but it made no difference in the battlefield.
ਸਰੀ ਰਘਰਾਜ ਪਰਾਕਰਮ ਕੋ ਲਖਿ ਤੇਜ ਸੰਬੂਹ ਸਭੈ ਭਹਰਾਨੇ ॥ ਓਟਨ ਕੂਦ ਕਰੋਟਨ ਫਾਂਧਿ ਸ ਲੰਕਹਿ ਛਾਡਿ ਬਿਲੰਕ ਸਿਧਾਨੇ ॥੬੧੮॥
Seeing the power of Ram the illustrious persons were perturbed and jumping over the walls of the citadel, they ran away.618.
ਰਾਵਨ ਰੋਸ ਭਰਿਯੋ ਰਨ ਮੋ ਗਹਿ ਬੀਸ ਹੂੰ ਬਾਹਿ ਹਥਿਯਾਰ ਪਰਹਾਰੇ ॥ ਭੂਮਿ ਅਕਾਸ ਦਿਸਾ ਬਿਦਿਸਾ ਚਕਿ ਚਾਰ ਰਕੇ ਨਹੀ ਜਾਤ ਨਿਹਾਰੇ ॥
In great fury Ravana attacked with weapons from all the twenty arms and with his blows the earth, sky and all the four directions became invisible;
ਫੋਕਨ ਤੈ ਫਲ ਤੈ ਮੱਧ ਤੈ ਅਧ ਤੈ ਬਧ ਕੈ ਰਣ ਮੰਡਲਿ ਡਾਰੇ ॥ ਛਤਰ ਧਜਾ ਬਰ ਬਾਜ ਰਥੀ ਰਥ ਕਾਟਿ ਸਭੈ ਰਘਰਾਜ ਉਤਾਰੇ ॥੬੧੯॥
Ram threw away the enemies from the war-arena, chopping them easily like a fruit. Ram chopped and threw all the canopies, banners, horses and charioteers belonging to Ravana.619.
ਰਾਵਨ ਚਉਪ ਚਲਿਯੋ ਚਪਕੈ ਨਿਜ ਬਾਜ ਬਿਹੀਨ ਜਬੈ ਰਥ ਜਾਨਿਯੋ ॥ ਢਾਲ ਤਰਿਸੂਲ ਗਦਾ ਬਰਛੀ ਗਹਿ ਸਰੀ ਰਘਨੰਦਨ ਸੋ ਰਨ ਠਾਨਿਯੋ ॥
When Ravana saw his chariot deprived of the horses, he marched forward quickly and holding his shield, trident mace and spear in his hands he fought with Ram.
ਧਾਇ ਪਰਿਯੋ ਲਲਕਾਰਿ ਹਠੀ ਕਪਿ ਪੰਜਨ ਕੋ ਕਛ ਤਰਾਸ ਨ ਮਾਨਿਯੋ ॥ ਅੰਗਦ ਆਦਿ ਹਨਵੰਤ ਤੇ ਲੈ ਭਟ ਕੋਟਿ ਹਤੇ ਕਰਿ ਝਕ ਨ ਜਾਨਿਯੋ ॥੬੨੦॥
The persistent Ravana, without any fear of the forces of the monkeys; moved forward fearlessly, shouting violently. There were many warriors those like Angad, Hanuman etc., but he did not fear anyone.620.
ਰਾਵਨ ਕੋ ਰਘਰਾਜ ਜਬੈ ਰਣ ਮੰਡਲ ਆਵਤ ਮੱਧਿ ਨਿਹਾਰਿਯੋ ॥ ਬੀਸ ਸਿਲਾ ਸਿਤ ਸਾਇਕ ਲੈ ਕਰਿ ਕੋਪ ਬਡੋ ਉਰ ਮੱਧ ਪਰਹਾਰਿਯੋ ॥
When the king of Raghava clan saw Ravna coming forward, he (Ram) attacked him by discharging his twenty arrows like slabs on his chest.
ਭੇਦ ਚਲੇ ਮਰਮ ਸੱਥਲ ਕੋ ਸਰ ਸਰੋਣ ਨਦੀ ਸਰ ਬੀਚ ਪਖਾਰਿਯੋ ॥ ਆਗੇ ਹੀ ਰੇਂਗ ਚਲਿਯੋ ਹਠਿ ਕੈ ਭਟ ਧਾਮ ਕੋ ਭੂਲ ਨ ਨਾਮ ਉਚਾਰਿਯੋ ॥੬੨੧॥
These arrows penetrated through his vital parts and he bathed in the stream of blood. Ravana fell down and crawled forward, he forgot even the location of his house.621.
ਰੋਸ ਭਰਿਯੋ ਰਨ ਮੌ ਰਘਨਾਥ ਸ ਪਾਨ ਕੇ ਬੀਚ ਸਰਾਸਨ ਲੈ ਕੈ ॥ ਪਾਂਚ ਕ ਪਾਇ ਹਟਾਇ ਦਯੋ ਤਿਹ ਬੀਸਹੂੰ ਬਾਂਹਿ ਬਿਨਾ ਓਹ ਕੈ ਕੈ ॥
Ram, the king of Raghava clan, in great fury, taking his bow in his hand and taking five steps backward, chopped all his twenty arms;
ਦੈ ਦਸ ਬਾਨ ਬਿਮਾਨ ਦਸੋ ਸਿਰ ਕਾਟਿ ਦਝ ਸਿਵ ਲੋਕ ਪਠੈ ਕੈ ॥ ਸਰੀ ਰਘਰਾਜ ਬਰਿਯੋ ਸੀਅ ਕੋ ਬਹਰੋ ਜਨ ਜੱਧ ਸਯੰਬਰ ਜੈ ਕੈ ॥੬੨੨॥
With ten arrows be chopped his ten heads for dispatching them to the abode of Shiva; after the war Ram wedded Sita again as if he had conquered her in the ceremony of Swayyamvara.622.
ਇਤਿ ਸਰੀ ਬਚਿਤਰ ਨਾਟਕੇ ਰਾਮਵਤਾਰ ਦਸ ਸਿਰ ਬਧਹ ਧਿਆਇ ਸਮਾਪਤਮ॥
End of the chapter entitled `Killing of the Ten-headed (Ravana) in Ramavtar in BACHITTAR NATAK.
