ਵਿਚਿ ਦਨੀਆ ਸੇਵ ਕਮਾਈਝ
by ਪਰੋ: ਗਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਥਾਈਲੈਂਡ ਵਾਲੇ ਬਹਤ ਪਰਾਣਾ ਇੱਕ ਲੇਖ ਪੜਹਿਆ ਸੀ ਕੇ ਧਰਮ ਦਾ ਪਰਚਾਰ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤਾ ਜਾਝ। ਉਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਲੇਖਕ ਨੇ ਇਸਾਈ ਮਤ ਦੀ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਦੇਂਦਿਆ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕੇ ਧਰਮ ਦਾ ਉਹ ਪਰਚਾਰ ਕਿਵੇਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅੱਜ ਤੋਂ ਬਹਤ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਲਾ ਇਲਾਜ ਬਿਮਾਰੀ ਲੱਗ ਗਈ। ਪਿੰਡ ਵਾਲਿਆਂ ਨਾਲ ਰਲ਼ ਕੇ ਪਰਵਾਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਪਰਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਨੂੰ ਪਿੰਡੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਕੇ ਰੱਬ ਜੀ ਦੇ ਆਸਰੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਵਿਚਾਰਾ ਕਰਲਾਹ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਲੋਕ ਲਾਗੋਂ ਦੀ ਹੋ ਕੇ ਪਰੇ ਦੀ ਲੰਘ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਕਿਸੇ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਸ ਪਰਤੀ ਕੋਈ ਤਰਸ, ਦਇਆ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨਹੀਂ ਆਈ ਸੀ। ਅਚਾਨਕ ਇਸਾਈ ਮਤ ਦਾ ਇੱਕ ਪਰਚਾਰਕ ਨੇੜੇ ਦੀ ਲੰਘ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕੇ ਬਿਮਾਰ ਆਦਮੀ ਦਰਦਾਂ ਨਾਲ ਕਰਲਾਹ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਹ ਪਰਚਾਰਕ ਚਰਚ ਵਿੱਚ ਗਿਆ ਤੇ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਦੋ ਸਿਸਟਰਜ਼ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ। ਉਸ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕਰਦਿਆਂ ਉਸ ਨੂੰ ਗਿਰਜੇਘਰ ਵਿੱਚ ਲੈ ਆਝ। ਮਨੱਖੀ ਹਮਦਰਦੀ ਜਿਤਲਉਂਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਉਸ ਦੀ ਮਲਹਮ ਪੱਟੀ ਕਰਨੀ ਸ਼ਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਕਝ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਦਾ ਸਦਕਾ ਉਸ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰ ਲਿਆ। ਬਿਲਕਲ ਠੀਕ ਹੋ ਜਾਣ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇਸਾਈ ਮਤ ਪੜਹਾਉਣਾ ਸ਼ਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਬਿਮਾਰ ਆਦਮੀ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਹਮਦਰਦੀ, ਸੇਵਾ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਪਰਤੱਖ ਦੇਖ ਕੇ ਇਸਾਈ ਮਤ ਨੂੰ ਪੜਹਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਲ ਕੇ ਗਰਹਿਣ ਵੀ ਕਰ ਲਿਆ। ਪਰਾਣੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਨੂੰ ਤਾਜ਼ਾ ਕਰਨ ਲਈ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਮੜ ਆਇਆ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕੇ ਮੈਂ ਇਸਾਈ ਧਰਮ ਨੂੰ ਅਪਨਾ ਲਿਆ ਹੈ। ਪਿੰਡ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬਹਤ ਬਰਾ ਭਲਾ ਕਿਹਾ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪਿੰਡ ਛੱਡ ਜਾਣ ਲਈ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੇ ਪਿਤਾ ਪਰਖੀ ਧਰਮ ਛੱਡ ਕੇ ਕਿਸੇ ਦੂਸਰੇ ਧਰਮ ਨੂੰ ਅਪਨਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਬਿਮਾਰੀ ਤੋਂ ਠੀਕ ਹੋਝ ਆਦਮੀ ਨੇ ਪਿੰਡ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਹਤ ਚੱਭਵੀਂ ਤੇ ਦਿੱਲ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਕਹੀ ਕਿ “ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਮੈਂ ਕਿਹੜਾ ਧਰਮ ਅਪਨਾ ਲਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਇਤਨਾ ਜ਼ਰੂਰ ਯਕੀਨ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਕੇ ਉਹ ਲੋਕ ਤਹਾਡੇ ਨਾਲੋਂ ਬਹਤ ਚੰਗੇ ਹਨ”।
ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਦਾ ਖੇਤਰ ਬਹਤ ਹੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹੈ। ਗਰੂਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਸ਼ਰੂ ਕਰੀਝ ਤਾਂ ਗਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਦੀ ਕੋਹੜੀ ਨਾਲ ਹਮਦਰਦੀ ਜੱਗ ਜ਼ਾਹਰ ਹੈ। ਮਾਝੇ ਦੇ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕੋਹੜੀ ਜੋ ਦਰਦਾਂ ਨਾਲ ਹਰ ਵੇਲੇ ਕਰਲਉਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਘਰ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਰੋਜ਼ ਦਾ ਕਲੇਸ਼ ਮਕਾਉਣ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਦਰਿਆ ਬਿਆਸ ਵਿੱਚ ਸੱਟਣ ਤਰੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਗਰੂ ਅਰਜਨ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਬੰਦਾ ਮਾਰਨ ਨਾਲ ਕੋਹੜ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਖਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ। ਇਸ ਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਹਸਪਤਾਲ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਦਨੀਆਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਕੋਹੜੀ ਘਰ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਵਿਖੇ ਗਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਬਣਾਇਆ ਜੋ ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਦਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਦੀ ਪਰਤੱਖ ਮਿਸਾਲ ਹੈ। ਗਰੂ ਹਰਿ ਰਾਝ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਦਵਾਖਾਨੇ ਵਿਚੋਂ ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਦਵਾਈ ਦਾ ਪਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
ਗਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਦਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਦਾ ਜੋ ਅਦਰਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਉਹ ਅਸੀਂ ਸਿਰਫ ਗਰਦਆਰਿਆਂ ਦੀ ਚਾਰ ਦਿਵਾਰੀ ਤਕ ਸੀਮਤ ਕਰਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਹਾਂ ਗਰਦਆਰਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਸੇਵਾ ਦਾ ਵਲ਼ ਸਿੱਖ ਕੇ ਅਗਾਂਹ ਦਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਮਹਾਨ ਸੇਵਾ ਨੂੰ ਪਰਗਟ ਕਰਨਾ ਸੀ ਜੋ ਅਸੀਂ ਕਰ ਨਹੀਂ ਸਕੇ। ਗਰਮਤਿ ਅਨਸਾਰ ਸੇਵਾ ਦਾ ਅਦਰਸ਼ ਕੀ ਹੈ? ਇਸ ਲਈ ਸੇਵਾ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਸਿਰੀ ਰਾਗ ਦੇ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵੀਚਾਰ ਸਾਂਝੀ ਕਰਾਂਗੇ।
ਅਛਲ ਛਲਾਈ ਨਹ ਛਲੈ ਨਹ ਘਾਉ ਕਟਾਰਾ ਕਰਿ ਸਕੈ॥
ਜਿਉ ਸਾਹਿਬ ਰਾਖੈ ਤਿਉ ਰਹੈ ਇਸ ਲੋਭੀ ਕਾ ਜੀਉ ਟਲਪਲੈ॥ 1॥
ਬਿਨ ਤੇਲ ਦੀਵਾ ਕਿਉ ਜਲੈ॥ 1॥ ਰਹਾਉ॥
ਪੋਥੀ ਪਰਾਣ ਕਮਾਈਝ॥ ਭਉ ਵਟੀ ਇਤ ਤਨਿ ਪਾਈਝ॥
ਸਚ ਬੂਝਣ ਆਣਿ ਜਲਾਈਝ॥ 2॥
ਇਹ ਤੇਲ ਦੀਵਾ ਇਉ ਜਲੈ॥ ਕਰਿ ਚਾਨਣ ਸਾਹਿਬ ਤਉ ਮਿਲੈ॥ ਰਹਾਉ॥
ਇਤ ਤਨਿ ਲਾਗੈ ਬਾਣੀਆ॥ ਸਖ ਹੋਵੈ ਸੇਵ ਕਮਾਣੀਝ॥
ਸਭ ਦਨੀਆ ਆਵਣ ਜਾਣੀਆ॥ 3॥
ਵਿਚਿ ਦਨੀਆ ਸੇਵ ਕਮਾਈਝ॥ ਤ ਦਰਗਹ ਬੈਸਣ ਪਾਈਝ॥
ਕਹ ਨਾਨਕ ਬਾਹ ਲਡਾਈਝ॥ 4॥
ਸਿਰੀ ਰਾਗ ਮਹਲਾ 1॥ —ਪੰਨਾ—25—
ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਦੋ ਰਹਾਉ ਦੀਆਂ ਤਕਾਂ ਆਈਆਂ ਨੇ। ਇਕ ਵਿੱਚ ਸਵਾਲ ਉਠਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਤੇ ਦੂਜੀ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਉੱਤਰ ਦੇਂਦਿਆਂ ਦਨੀਆਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਦੇ ਕੰਮ ਆ ਸਕਣ ਦਾ ਮਨੋਰਥ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਰਾਤ ਦੇ ਹਨੇਰੇ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਦੀਵਾ ਜਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਝ, ਪਰ ਦੀਵਾ ਜਗੇਗਾ ਤਾਂ ਜੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਤੇਲ, ਵੱਟੀ ਹੋਝਗਾ।
ਬਿਨ ਤੇਲ ਦੀਵਾ ਕਿਉ ਜਲੈ॥
ਦੀਵਾ ਮਨੱਖੀ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਤੇ ਤੇਲ ਉਸ ਵਿੱਚ ਆਤਮਿਕ ਸੂਝ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਦੀਵੇ ਵਿੱਚ ਤੇਲ ਹੋਝਗਾ ਤਾਂ ਉਹ ਚਾਨਣ ਦਝਗਾ। ਇੰਜ ਹੀ ਮਨੱਖੀ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਗਰੂ ਜੀ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਹੋਝਗਾ ਤਾਂ ਹੀ ਉਸ ਦਾ ਲਾਭ ਹੈ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਮਾਧੋ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੱਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਵਾਲ ਹੈ ਗਰੂ ਜੀ ਦੇ ਗਿਆਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਆਤਮਿਕ ਸੂਝ ਨਹੀਂ ਆ ਸਕਦੀ। ‘ਬਿਨ ਤੇਲ ਦੀਵਾ ਕਿਉ ਜਲੇ’ ਦੀਵਾ ਤੇਲ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਨਹੀਂ ਜਗ ਸਕਦਾ ਤੇ ਮਨੱਖ ਨੂੰ ਗਿਆਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸੂਝ ਨਹੀਂ ਆ ਸਕਦੀ। ਇਸ ਆਤਮਿਕ ਸੂਝ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਮਨੱਖ ਜੋ ਸਭਾਅ ਕਬੂਲ ਕਰਦਾ ਝ ਉਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਪਹਿਲੀ ਤਕ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਝ।
ਅਛਲ ਛਲਾਈ ਨਹ ਛਲੈ ਨਹ ਘਾਉ ਕਟਾਰਾ ਕਰਿ ਸਕੈ॥
ਜਿਉ ਸਾਹਿਬ ਰਾਖੈ ਤਿਉ ਰਹੈ ਇਸ ਲੋਭੀ ਕਾ ਜੀਉ ਟਲਪਲੈ॥
ਇਹਨਾਂ ਤਕਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾਇਆ ਦੇ ਪਰਭਾਵ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਝ। ਮਾਇਆ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਛਲੀ ਨਹੀਂ ਗਈ, ਮਾਇਆ ਨੂੰ ਕੋਈ ਜ਼ਖਮੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਪਰ ਲੋਭੀ ਜੀਅੜਾ ਇਸ ਦੇ ਅੱਗੇ ਭੰਗੜਾ ਪਉਂਦਾ ਫਿਰਦਾ ਹੈ। ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਮਿੱਥੀ ਹੋਈ ਮਰਯਾਦਾ ਸਭ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਅੱਗੇ ਪਰਗਟ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਬਹਤ ਬਰੀਕ ਸਵਾਲ ਉੱਠਦਾ ਹੈ ਕੇ ਇਹ ਮਾਇਆ ਹੈ ਕੀ ਚੀਜ਼ ਝ। ਦਰ-ਅਸਲ ਮਨ ਵਿੱਚ ਹਰ ਵੇਲੇ ਕਈ ਖਿਆਲ ਚਲਦੇ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਕਝ ਵਿਚਾਰ ਅਜੇਹੇ ਹੰਦੇ ਨੇ ਜੋ ਬਹਤ ਹੀ ਮਲੀਨ ਹੰਦੇ ਹਨ। ਇੰਜ ਵੀ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕੇ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਆਰਾ ਮਨੱਖ ਪਾਸੋਂ ਰੱਬੀ ਗਣ ਵਿਸਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਰਕਾਵਟ ਬਣਦੇ ਹਨ ਉਹ ਸਾਰੇ ਹੀ ਮਾਇਆ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਰਗਟ ਹੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਪਰਥਾਝ ਗਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦਾ ਬੜਾ ਸੰਦਰ ਫਰਮਾਣ ਹੈ----
ਝਹ ਮਾਇਆ, ਜਿਤ ਹਰਿ ਵਿਸਰੈ, ਮੋਹ ਉਪਜੈ ਭਾਉ, ਦੂਜਾ ਲਾਇਆ॥
ਉਹ ਸਾਰਾ ਕੱਝ ਮਾਇਆ ਵਿੱਚ ਹੀ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦਆਰਾ ਮਨੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਭੱਲ ਜਾਣ। ਮਨੱਖ ਕਰਮ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਜ਼ਾਦ ਹੈ ਤੇ ਅਜ਼ਾਦ ਕਰਮ ਕਰਦਿਆਂ ਸਾਨੂੰ ਫਲ਼ ਵੀ ਉਸੇ ਹੀ ਕਰਮ ਦਾ ਮਿਲੇਗਾ ਜੋ ਅਸੀਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਫਿਰ ਇਸ ਕਰਮ ਦੇ ਫਲ਼ ਵਿੱਚ ਰੱਬ ਜੀ ਦਾ ਕੋਈ ਕਸੂਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਬਣਾਈ ਹੋਈ ਨਿਯਮਾਵਲੀ ਵਿੱਚ ਜੇਹੋ ਜੇਹਾ ਅਸੀਂ ਕਰਮ ਕਰਾਂਗੇ ਫਲ਼ ਸਾਨੂੰ ਉਹੋ ਜੇਹਾ ਹੀ ਮਿਲਨਾ ਹੈ। ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਬੇ-ਲੋੜੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮਨੱਖ ਫਸਿਆ ਪਿਆ ਹੋਇਆ ਝ। ਧਾਰਮਿਕ ਰਸਮਾਂ ਨਿਬਾਹੰਣ ਵਾਲੇ ਇਸ ਮਾਇਆ ਅੱਗੇ ਨੱਚ ਰਹੇ ਨੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਆਗੂ ਅਗਲੀ ਚੋਣ ਲੜਨ ਲਈ ਮਾਇਆ ਇਕੱਠੀ ਕਰਨ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਮਾਇਆ ਦੇ ਅੱਗੇ ਲੋਭੀ ਜੀਅੜਾ ਬਣ ਕੇ ਅੱਗੇ ਨੱਚ ਰਹੇ ਹਨ ਤੇ ਜੋ ਸੇਵਾ ਇਹਨਾਂ ਮਨੱਖਤਾ ਦੀ ਕਰਨੀ ਸੀ ਉਹ ਛੱਡ ਗਝ। ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਨੇਤਾ ਜਨ ਵਿੱਚ ਖਦ ਗਰਜ਼ੀ ਇਤਨੀ ਆ ਗਈ ਕਿ ਲੋਕ ਭਲਾਈ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਭੱਲ ਗਝ ਨੇ। ‘ਇਸ ਲੋਭੀ ਕਾ ਜੀਉ ਟਲਪਲੈ” ਨਿਜ ਸਆਰਥ ਤੋਂ ਉਪਰ ਉੱਠ ਕੇ ਦਨੀਆਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਲ ਨੂੰ ਵੱਧਣਾ ਸੀ। ਅਜੇਹਾ ਆਤਮਿਕ ਸੂਝ ਦੀ ਘਾਟ ਕਰਕੇ ਹੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਦੀਵਾ ਚਾਨਣ ਦੇਣ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਘਟੀਆ ਮਾਇਆ ਰੂਪੀ ਖਿਆਲਾਂ ਦੀ ਘੰਮਣ-ਘੇਰੀ ਵਿੱਚ ਫਸ ਗਿਆ ਹੈ। ਝਸੇ ਹੀ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਬੰਦ ਵਿੱਚ ਆਤਮਿਕ ਦੀਵੇ ਨੂੰ ਜਗਉਣ ਲਈ ਗਿਆਨ ਰੂਪੀ ਤੇਲ, ਵੱਟੀ ਤੇ ਅੱਗ ਦਾ ਫਾਰਮੂਲਾ ਵੀ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਹਕਮੀ ਫਰਮਾਣ ਹੈ---
ਪੋਥੀ ਪਰਾਣ ਕਮਾਈਝ॥ ਭਉ ਵਟੀ ਇਤ ਤਨਿ ਪਾਈਝ॥
ਸਚ ਬੂਝਣ ਆਣਿ ਜਲਾਈਝ॥
ਸਰੀਰ ਰੂਪੀ ਦੀਵੇ ਵਿੱਚ ਤੇਲ ‘ਪੋਥੀ ਪਰਾਣ’ ਦਾ ਪਉਣਾ, ਭਾਵ ਗਰੂ ਗਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਤੇ ਅਪਨਾਉਣਾ ਹੈ। ਪਰਾਣੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਦੀਵੇ ਹੰਦੇ ਸਨ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰੋਂ ਦਾ ਤੇਲ ਤੇ ਰੂੰ ਦੀ ਵੱਟੀ ਵੱਟ ਕੇ ਪਾ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਚਲਹੇ ਵਿਚੋਂ ਅੱਗ ਲੈ ਕੇ ਦੀਵਾ ਜਗਾ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਜਿੱਥੇ ਗਰੂ ਦੀ ਸੂਝ ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਓਥੇ ਇਸ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਰੱਬੀ ਭੈ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਣ ਲਈ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਦੀਵੇ ਵਿੱਚ ਤੇਲ ਤੇ ਵੱਟੀ ਤੋਂ ਲੋਅ ਲੈਣ ਲਈ ਸੱਚ ਰੂਪੀ ਅੱਗ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਗੱਲ ਸਿੱਧੀ ਮੱਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਗਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਦਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਆਤਮਿਕ ਸੂਝ ਦੀ ਲੋੜ, ਗਰ-ਗਿਆਨ, ਰੱਬੀ ਨਿਯਮਾਵਲੀ, ਤੇ ਸੱਚ ਬੋਲਣ ਦੀ ਲੀਕ ਖਿੱਚ ਕੇ ਇੱਕ ਮਾਡਲ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਦੂਸਰੇ ਰਹਾਉ ਵਿੱਚ ਜਗ ਰਹੇ ਦੀਵੇ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਆਇਆ ਝ- ਜੋ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਦੱਸੀ ਗਈ ਹੈ।
ਇਹ ਤੇਲ ਦੀਵਾ ਇਉ ਜਲੈ॥ ਕਰਿ ਚਾਨਣ ਸਾਹਿਬ ਤਉ ਮਿਲੈ॥ ਰਹਾਉ॥
ਤੇਲ, ਵੱਟੀ ਤੇ ਅਗਨੀ ਨਾਲ ਦੀਵਾ ਜਗਾ ਲੈਣਾ ਮਕੰਮਲ ਹਨੇਰੇ ਦਾ ਖਾਤਮਾ—ਪਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਪਰਾਪਤੀ ਹੈ। ਚਾਨਣੇ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਠੇਡਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ, ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਗਆਚਦੀ ਦੀ ਹੈ। ਝਸੇ ਲਈ ਚੰਗੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਆਪਣੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦਾ ਚੰਗੇਰਾ ਪਰਬੰਧ ਕਰ ਕੇ ਦੇਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਕੇ ਚੋਰੀ ਇਤਿਆਦਿਕ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਦੀਵਾ ਤਾਂ ਮਨੱਖ ਨੂੰ ਸਮਝਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ ਲਿਆ ਹੈ। ‘ਦੀਵਾ ਬਲੇ ਅੰਧੇਰਾ ਜਾਇ’ ਅੰਦਰਲੇ ਸਭਾਅ ਵਿੱਚ ਦੀਵਾ ਜਗਾਉਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਬਝੇ ਹੋਝ ਦੀਵੇ ਨੂੰ ਬਾਹਰਲੀ ਅੱਗ ਲੈ ਕੇ ਜਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਇੰਜ ਆਤਮਿਕ ਸੂਝ ਦਾ ਗਰ ਉਪਦੇਸ਼, ਰੱਬੀ ਨਿਯਮਾਵਲੀ ਤੇ ਸੱਚ ਧਾਰਨ ਕਰਨ ਦੀ ਬਿਰਤੀ ਦਾ ਨਾਂ ਦੀਵਾ ਜਗਣਾ ਹੈ। “ਕਰਿ ਚਾਨਣ ਸਾਹਿਬ ਤਉ ਮਿਲੈ” ਵਾਹਿਗਰੂ ਜੀ ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਰੱਖੀ ਗਈ ਹੈ। ਗਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਇਸ ਧਰਤੀ ਤੇ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਹੀ ਚਾਨਣੇ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰਨ ਦਾ ਵਲ਼ ਸਮਝਾਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਚਾਨਣੇ ਵਿੱਚ ਤਰਨਾ ਹੀ ਰੱਬੀ ਮਿਲਾਪ ਹੈ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਇਹ ਸਮਝ ਆ ਜਾਂਦੀ ਝ ਉਹ ਜਗਤ ਨੂੰ ਮਿੱਥਿਆ ਮੰਨ ਕੇ ਚੱਲਣ ਵਿੱਚ ਭਲਾ ਸਮਝਦਾ ਹੈ। ਨਿਜੀ ਮੋਹ ਦੀਆਂ ਤੰਦਾਂ, ਛੱਡ ਕੇ ਦਨੀਆਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਲ ਨੂੰ ਵਧਣ ਦੇ ਸਾਰਥਿਕ ਯਤਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਤੀਸਰੇ ਬੰਦ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵੀ ਸੌਖਾ ਸੂਤਰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਇਤ ਤਨਿ ਲਾਗੈ ਬਾਣੀਆ॥ ਸਖ ਹੋਵੈ ਸੇਵ ਕਮਾਣੀਆ॥
ਸਭ ਦਨੀਆ ਆਵਣ ਜਾਣੀਆ॥
ਇਸ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਨਾਸ਼ਵਾਨ ਸਮਝਦਿਆਂ, ਦਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਲਗਾ ਕੇ ਆਤਮਿਕ ਅਨੰਦ ਮਾਣਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕੇ ਪਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਦੀ ਸਿੱਖਰ ਹੈ। ਅਖਰਲੀਆਂ ਤਕਾਂ ਵਿੱਚ ਗਰੂ ਜੀ ਨੇ ਜੋ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਝ ਉਹ ਦਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਦਾ ਹੀ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਵਿਚਿ ਦਨੀਆ ਸੇਵ ਕਮਾਈਝ॥
ਤਾ ਦਰਗਹ ਬੈਸਣ ਪਾਈਝ॥
ਕਹ ਨਾਨਕ ਬਾਹ ਲਡਾਈਝ॥
ਇਹਨਾਂ ਤਕਾਂ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਉਗੜ ਕੇ ਆਊਂਦਾ ਹੈ ਇੱਕ ਸੇਵਾ ਦੂਜਾ ਰੱਬੀ ਦਰਗਾਹ ਤੇ ਤੀਜਾ ਸੰਸਾਰ ਵਲੋਂ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਦੀ ਮਕਤੀ। ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਕੋਈ ਖਾਸ ਟਿਕਾਣਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਉਹ ਤੇ ਸਗੋਂ ਕਦਰਤ ਰਾਹੀਂ ਇਸ ਧਰਤੀ ਤੇ ਹੀ ਦੇਖਿਆ ਮਾਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਗਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਸਾਫ ਫਰਮਾਣ ਹੈ----
“ਜਹ ਜਹ ਪੇਖਉ ਤਹ ਹਜੂਰਿ ਦੂਰਿ ਕਤਹ ਨ ਜਾਈ”॥
ਅਤੇ
“ਜਲਿ ਥਲਿ ਮਹੀਅਲਿ ਪੂਰਿਆ ਰਵਿਆ ਵਿੱਚ ਵਣਾ”
ਸਮੰਦਰੀ ਬੇੜਾ ਤਰਦਾ ਤੇ ਡੱਬਦਾ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੈ। ਝਸੇ ਤਰਹਾਂ ਹੀ ਸੰਸਾਰ ਰੂਪੀ ਸਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮਨੱਖ ਤਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਡੱਬ ਵੀ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਗਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਵਿੱਚ ਦਨੀਆਂ ਸੇਵ ਕਮਾਈਝ, ਭਾਵ ਰੱਬ ਜੀ ਦੇ ਬਣਾਝ ਹੋਝ ਬੰਦਿਆਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਹੀ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਸੇਵਾ ਹੈ। “ਤਾ ਦਰਗਹ ਬੈਸਣ ਪਾਈਝ” ਸਾਡਾ ਸਮਾਜ, ਭਾਈ ਚਾਰਾ, ਮਲਕਾਂ ਦੀ ਸਾਂਝ, ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ-ਸ਼ਹਿਰ ਗੱਲ ਕੀ ਇਸ ਧਰਤੀ ਦੇ ਤੱਲ ਨੂੰ ਰੱਬੀ ਦਰਗਾਹ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਝਥੇ ਹੀ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਤੋਂ ਮਕਤ ਹੋਣਾ ਹੈ। ਸੰਨ ਇਕੱਤਰ ਵਿੱਚ ਦਸਵੀਂ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਪੜਹਦਿਆਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਕਿਤਾਬ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਬਹਤ ਖੂਬਸੂਰਤ ਕਵਿਤਾ ਪੜਹੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਸਾਰ ਇਸ ਤਰਹਾਂ ਸੀ—ਇਕ ਦਿਨ ਅਬ-ਬਿਨ ਅਦਮ ਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਭਲਾ ਮਨੱਖ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਬੈਠਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਇੱਕ ਫਰਿਸ਼ਤਾ ਆਇਆ ਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ; ਕੇ “ਮੈਂ ਕੱਝ ਉਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਜੋ ਰੱਬ ਜੀ ਦੀ ਬੰਦਗੀ ਕਰਦੇ ਹਨ”। ਅਬੂ-ਬਿਨ ਅਦਮ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਕੇ “ਕੀ ਬੰਦਗੀ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮੇਰਾ ਵੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਨਾਮ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ” ? ਤਾਂ ਫਰਿਸ਼ਤੇ ਨੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਫੜੀ ਹੋਈ ਸਨਹਿਰੀ ਕਿਤਾਬ ਫਰੋਲਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, “ਭਲੇ ਲੋਕ ਤੇਰਾ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਨਾਮ ਨਹੀਂ ਲਿਖਿਆਂ ਹੋਇਆ”। ਤਾਂ ਅੱਗੋਂ ਅਬੂ ਨੇ ਬਹਤ ਹੀ ਹਲੀਮੀ ਨਾਲ ਕਿਹਾ ਕੇ ਬੇਸ਼ੱਕ ਬੰਦਗੀ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਨਾਮ ਨਾ ਲਿਖ ਪਰ ਮੇਰਾ ਉਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਨਾਮ ਲਿਖ ਲੈ ਜੋ ਰੱਬ ਜੀ ਦੇ ਬਣਾਝ ਬੰਦਿਆਂ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਕਰਦਿਆਂ ਉਸ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਜਟੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਫਰਿਸ਼ਤੇ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕੇ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਮਾਲਕ ਪਾਸੋਂ ਪੱਛ ਕੇ ਹੀ ਤੇਰਾ ਨਾਮ ਲਿਖ ਸਕਦਾ ਹਾਂ।
ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਫਰਿਸ਼ਤਾ ਆਇਆ ਤੇ ਇਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਪਿਆਰੇ ਅਬੂ ਤੇਰਾ ਨਾਮ ਮੇਰੇ ਮਾਲਕ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲੇ ਨੰਬਰ ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਰੱਬ ਜੀ ਦੇ ਬਣਾਝ ਹੋਝ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਤੂੰ ਪਿਆਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਬਲਕੇ ਤੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵੀ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਝਂ। ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਕੇ ਇਹ ਘਟਨਾ ਇੰਜ ਵਾਪਰੀ ਹੋਵੇ ਪਰ ਇਸ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਤੱਤ ਦੀ ਗੱਲ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਕਿ ਦਨੀਆਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਰਤਬਾ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਗਰੂ ਜੀ ਦਾ ਸੇਵਾ ਸਬੰਧੀ ਕੈਸਾ ਫੈਸਲਾ ਹੈ---
ਵਿਚਿ ਦਨੀਆਂ ਸੇਵ ਕਮਾਈਝ॥ ਤ ਦਰਗਹ ਬੈਸਣ ਪਾਈਝ॥
ਹਾਂ ਜੇ ਅੱਜ ਦੇ ਯੱਗ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਨੇ ਅਬੂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨੇ ਹੋਣ ਤਾਂ ਅੰਮਰਿਤਸਰ ਪਿੰਗਲਵਾੜੇ ਦੇ ਬਾਨੀ ਭਗਤ ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚੋਂ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਅਸਲ ਨੋਬਲ ਇਨਾਮ ਦੇ ਇਹ ਹੱਕਦਾਰ ਸਨ, ਪਰ ਅਜੇਹੇ ਕੌਮੀ ਹੀਰੇ ਇਹਨਾਂ ਇਨਾਮਾਂ ਨੂੰ ਤੱਛ ਜਾਣਦੇ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਬਦ ਕਿਸਮਤੀ ਹੀ ਕਹੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਕੇ “ਵਿਚਿ ਦਨੀਆਂ ਸੇਵ ਕਮਾਈਝ” ਵਾਲੇ ਡੂੰਘੇ ਫਲਸਫੇ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸਮਝ ਸਕੀ। ਮਨੱਖੀ ਸੇਵਾ ਵਰਗੇ ਮਹਾਨ ਫ਼ਲਸਫੇ ਨੂੰ ਗਰਦਆਰੇ ਦੀ ਚਾਰ ਦਿਵਾਰੀ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਕਰਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੀ ਸੇਵਾ ਤਾਂ ਪਰਬੰਧਕ ਬਣਿਆਂ ਹੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਉਂਜ ਕਿੱਥੇ ਸਮਾਂ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਨੂੰ ਸਾਡੇ ਧੰਨ ਭਾਗ ਹਨ ਕਿ ਸੰਗਤ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਸੇਵਾ ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਹੈ ਜੀ।
ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਸੇਵਾ ਦੀਆਂ ਸਾਖੀਆਂ ਦਾ ਕਲਚਰ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਸਾਧ ਤੱਬਕੇ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਲੱਤਾਂ, ਗੋਡੇ ਘੱਟਣ ਤੇ ਚੋਲ਼ੇ ਕਛਹਿਰੇ ਧੋਣ ਤਕ ਸੇਵਾ ਨੂੰ ਸੀਮਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਸਿੱਖੀ ਸਿਧਾਂਤ ਵਿੱਚ ਇਹ ਨਿਸ਼ਾਨਾਂ ਦਨੀਆਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਦਾ ਹੈ। ਪਰੋ. ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਘੱਗਾ ਨੇ “ਸਾਡਾ ਬੇੜਾ ਇਉਂ ਗਰਕਿਆ ਵਿਚ” ਸੇਵਾ ਦੇ ਪਰਸੰਗ ਨੂੰ ਸਚੱਜੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ, “ਚਿੱਕੜ ਵਿਚੋਂ ਕੌਲਾ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਗਰਤਾ ਮਿਲ ਗਈ ਜਾਂ ਥੜਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਖਸ਼ ਹੰਦਿਆਂ ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਹੀ ਗਰਿਆਈ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ”। ਗਰਿਆਈ ਦਾ ਮੀਟਰ ਤਾਂ ਗਰਬਾਣੀ ਸੂਝ-ਇਸ ਦਾ ਆਤਮਿਕ ਗਿਆਨ ਤੇ ਗਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਫਿਲਾਸਫੀ ਨੂੰ ਸਮਝ ਕੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਢਾਲਣ ਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਭਾਈ ਲਹਿਣਾ ਜੀ ਨੇ ਤਨੋ ਮਨੋ ਕਰ ਦਿਖਾਇਆ। ਜਦੋਂ ਗਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਨਿਰੋਈ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਤੇ ਕਦਰਤੀ ਫਲਸਫੇ ਦੀ ਸਮਝ ਆ ਗਈ ਤਾਂ ਹਕਮ ਮੰਨਣ ਤੇ ਸੇਵਾ ਭਾਵਨਾ ਦੇ ਕੀਮਤੀ ਅਦਰਸ਼ ਨੂੰ ਮਨ ਵਿੱਚ ਵਸਾ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਫਿਰ ਇੱਕ ਮਿੰਟ ਲਾਇਆ ਝ ਭਾਈ ਲਹਿਣਾ ਜੀ ਨੇ ਮਰੀ ਹੋਈ ਚੂਹੀ ਨੂੰ ਉਠਾਲਣ ਦਾ। ਗਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਸਪੂੰਰਨ ਤੌਰ ਤੇ ਭਾਵ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸੰਪੂਰਨ ਫਲਸਫੇ ਨੂੰ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਸਮਾਈ ਬੈਠੇ ਭਾਈ ਲਹਿਣੇ ਨੇ ਗੰਦੇ ਨਾਲ਼ੇ ਵਿਚੋਂ ਕੌਲ ਕੱਢਣ ਦਾ ਕੋਈ ਉਜਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਗਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਪਰਪੱਕ ਕਰ ਲਿਆ। ਸਿਰੀ ਚੰਦ ਨੇ ਗਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਸਗੋਂ ਸਿਰ ਪਿੰਡੇ ਤੇ ਸਵਾਹ ਮਲ਼ਣ ਦੀ ਨਵੀਂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਤੋਰ ਕੇ ਉਦਾਸੀ ਮਤ ਚਲਾ ਦਿੱਤਾ। ਗਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਬਹਤ ਹੀ ਸਰਲ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਸਤਿਗਰ ਦੀ ਪਰਵਾਨਗੀ ਲੈਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਕ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਕੈਸੀ ਭਾਵਨਾ ਪਰਗਟ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
ਸਾ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਸਫਲ ਹੈ ਜਿਤ ਸਤਿਗਰ ਕਾ ਮਨ ਮੰਨੈ॥
ਜਾ ਸਤਿਗਰ ਮਨ ਮੰਨਿਆ ਤਾ ਪਾਪ ਕਸੰਮਲ ਭਨੇ॥
ਉਪਦੇਸ ਜਿ ਦਿਤਾ ਸਤਿਗਰੂ ਸੋ ਸਣਿਆ ਸਿੱਖੀ ਕੰਨੇ॥
ਜਿਨ ਸਤਿਗਰ ਕਾ ਭਾਣਾ ਮੰਨਿਆ ਤਿਨ ਚੜੀ ਚਵਗਣਿ ਵੰਨੇ॥
ਇਹ ਚਾਲ ਨਿਰਾਲੀ ਗਰਮਖੀ ਗਰ ਦੀਖਿਆ ਸਣਿ ਮਨ ਭਿੰਨੇ॥
ਰਾਗ ਗਉੜੀ ਪਉੜੀ—ਮਹਲਾ –4—ਪੰਨਾ---314----
ਕੀ ਜੋ ਸੇਵਾ ਅਸੀਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਗਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਮਨ ਮੰਨ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੇ ਗਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਮੰਨ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਤਾਂ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਦਾ ਕੋਈ ਲਾਭ ਨਹੀਂ ਹੈ। “ਸਾ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਸਫਲ ਹੈ ਜਿਤ ਸਤਿਗਰ ਕਾ ਮਨ ਮੰਨੇ” ਗਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਸਰੀਰ ਦੇ ਤੱਲ ਤੇ ਹੋਣ ਤਾਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕੇ ਗਰੂ ਜੀ ਦਾ ਮੰਨ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦਾ। ‘ਸਤਿਗਰ ਕਾ ਮਨ ਮੰਨੈ’ ਦਾ ਭਾਵ ਅਰਥ ਗਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਅਦਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਕੇ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਦਾ ਹੈ। ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਪਿਛਲੇ ਤੀਹ ਕ ਸਾਲ ਤੋਂ ਸੇਵਾ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਕੀਰਤਨ ਦਰਬਾਰਾਂ ਦੀ ਖੂਬ ਵਰਖਾ ਹੋਈ ਹੈ, ਕੀ ਅਜੇਹੇ ਕਰਮ ਨਾਲ ਸਤਿਗਰ ਜੀ ਦਾ ਮੰਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਕੀ ਅਜੇਹੀ ਸੇਵਾ ਦਨੀਆਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ? ਕੱਝ ਪਰਵਾਰਾਂ ਤੇ ਕੱਝ ਪਰਬੰਧਕਾਂ ਨੂੰ ਲਾਭ ਦੀ ਸੇਵਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਸਾਰੀ ਦਨੀਆਂ ਦੀ ਇਹ ਸੇਵਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਕਿਉਂਕਿ ਬਹਤ ਥਾਈਂ ਇਹ ਇੱਕ ਲਾਹੇਵੰਦਾ ਪਵਿੱਤਰ ਧੰਧਾ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ। ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਸਫਲ ਉਸ ਨੂੰ ਗਿਣਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜੋ ਦਨੀਆਂ ਦੀ ਹੋਵੇ ਪਰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਸੇਵਾ ਉਹ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦਆਰਾ ਸਾਡਾ ਨਾਂ ਹੀ ਅੱਗੇ ਆਵੇ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੇ ਸੇਵਾ ਦਾ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਰਝਾਨ ਚੱਲਿਆ ਹੈ ਪਿੰਡ ਦੇ ਬਾਹਰਵਾਰ ਉੱਚੇ ਉੱਚੇ ਗੇਟ ਬਣਾਉਣ ਦਾ, ਜਿਸ ਤੇ ਆਪਣੇ ਗਜ਼ਰ ਚੱਕੇ ਬਜ਼ਰਗ ਦਾ ਨਾਂ ਮੋਟੇ ਮੋਟੇ ਅੱਖਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੰਦਾ ਹੈ ਕੇ ਇਹ ਸੇਵਾ ਕਰਾਈ ਅਮਰੀਕਾ ਨਿਵਾਸੀ ਅਮਕੇ ਪਰਵਾਰ ਨੇ। ਸਿਧਾਂਤਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਇਸ ਗੇਟ ਦਾ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਲਾਭ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਗੇਟ ਧੱਪ, ਮੀਂਹ ਤੋਂ ਕੋਈ ਬਚਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਦੀ ਜਗਹਾ ਛੋਟਾ ਜੇਹਾ ਬੱਸ ਸਟੈਂਡ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਲਾਭ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹੋਣਾ ਸੀ। ਕੀ ਇਹ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਸਫਲ ਹੈ? ਸਤਿਗਰ ਦਾ ਮਨ ਤਾਂ ਮੰਨ ਸਕਦਾ ਸੀ ਜੇ ਕਰ ਇਸ ਦਿਖਾਵਝ ਦੇ ਗੇਟ ਦੀ ਥਾਂ ਤੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਸਕੂਲ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਵਧੀਆ ਕਮਰੇ, ਲਾਇਬਰੇਰੀ, ਲਬਾਟਰੀ, ਪਾਣੀ ਪੀਣ ਦਾ ਚੰਗਾ ਪਰਬੰਧ, ਗਰਾਉਂਡ ਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਪਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਉਪਲਬੱਧ ਕਰਵਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ।
ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਸੱਖਣਾ ਸੱਖਣ ਦਾ ਆਮ ਰਿਵਾਜ ਜੇਹਾ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਚੋਖੇ ਪੈਸੇ ਭਰ ਕੇ ਗਿਆ, ਅਰਬ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਖੂਨ ਪਸੀਨੇ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰਕੇ ਵੀਰਾ ਜਦ ਘਰ ਮੜਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਪਰਵਾਰ ਵਾਲੇ ਸੱਖਣਾ ਲਾਹਣ ਲਈ ਸਿਰੀ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਕਰਉਂਦੇ ਹਨ। ਕੀ ਘਰ, ਡੇਰਾ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਗਰਦਆਰੇ ਇਹਨਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗੱਲ ਅਕਸਰ ਸਣਨ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਪਰਵਾਰ ਵਲੋਂ ਸਿਰੀ ਅਖੰਡਪਾਠ ਦੀ ਮਹਾਨ ਸੇਵਾ ਹੋਈ ਹੈ। ਸਹਿਬਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਤਾਂ ਇਹ ਗੱਲ ਆਖ ਰਹੀ ਹੈ ਕੇ ਵਿੱਚ ਦਨੀਆਂ ਸੇਵ ਕਮਾਈਝ ਅਥਵਾ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਸਫਲ ਹੈ ਜਿਤ ਸਤਿਗਰ ਕਾ ਮਨ ਮੰਨੈ—ਕੀ ਆਪਣੀ ਸਖਣਾ ਲੌਣਹੀ ਪੰਥਕ ਸੇਵਾ ਹੈ?
ਸੇਵਾ ਨਾਲ ਸਤਿਗਰ ਦਾ ਮੰਨ ਮੰਨਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਹਾਂ ਸਤਿਗਰ ਦਾ ਮੰਨ ਮਨ ਜਾਝ ਤਾਂ ਪਾਪਾਂ ਦਾ ਖਾਤਮਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਭਾਵ ਮਲੀਨ ਸੋਚ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਤਿਗਰ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਸਣ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਉੱਪਰ ਅਮਲ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜੀਵਨ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸਹਿਜ ਅਵਸਥਾ ਦੀ ਤਬਦੀਲੀ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਗਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦਨੀਆਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾਂ ਮਿੱਥਿਆ ਸੀ ਪਰ ਇਹ ਰਹਿ ਗਈ ਪਰਭਾਤ ਫੇਰੀਆਂ ਨੂੰ ਚਾਹ ਪਿਲਾਣ ਤਕ। ਤੇਜ਼ ਤਰਾਰ ਦਿਮਾਗਾਂ ਨੇ ਸੇਵਾ ਨੂੰ ਲਾਹੇਵੰਦ ਧੰਦੇ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ।
ਸੇਵਾ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਗਰਦਆਰੇ ਬਣਾੳਣ ਲਈ ਦੇਸ਼ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਚਿੱਟ ਕੱਪੜੀਝ ਚੋਲ਼ਿਆਂ ਵਾਲੇ ਬਾਬੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਰਸੀਦਾਂ ਫੜਹੀ ਆਮ ਦੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਖੀ ਭੇਸ ਵਿੱਚ ਹਾੜਹੀ ਸਾਉਣੀ ਦੀ ਫਸਲ ਵੇਲੇ ਵੀ ਭੋਲ਼ੀ ਜੰਤਾਂ ਨੂੰ ਲੱਟਣ ਆ ਬਹੜਦੇ ਹਨ ਤੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਮਰਨ ਤੋਂ ਉਪਰੰਤ ਤੇ ਇਸ ਜਨਮ ਨੂੰ ਸਫਲ ਕਰਨ ਲਈ ਦਿੱਲ ਖੋਹਲ ਕੇ ਸੇਵਾ ਕਰੋ ਜੀ। ਮਿਲਰ ਗੰਜ ਲਧਿਆਣੇ ਮੇਰੇ ਇੱਕ ਡਾ: ਮਿੱਤਰ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕਲੀਨਿਕ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਸੀ, ਕਦਰਤੀ ਇੱਕ ਸਾਧ ਲਾਣੇ ਦੇ ਭੇਸ ਵਿੱਚ ਹੱਟਾ ਕੱਟਾ ਗਰਦਆਰੇ ਦੀ ਉਗਰਾਈ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕਰਦਿਆਂ, ਡਾ: ਜੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਧੰਨ ਦੋਲਤ ਲੈ ਕੇ ਦੇਣ ਲਈ ਰੱਬ ਜੀ ਪਾਸ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕਰਨ ਲੱਗਾ। ਡਾ: ਜੀ ਨੇ ਬਾਬਾ ਜੀ ਪਾਸੋਂ ਪਿੰਡ ਦਾ ਨਾਂ ਪੱਛਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਪਿੰਡ ਡਾ: ਜੀ ਦਾ ਨਿਕਲਿਆ। ਸਰਪੰਚ ਦਾ ਨਾਂ ਪੱਛਣ ਤੇ ਉਗਰਾਈ ਵਾਲਾ ਬਾਬਾ ਜੀ ਉਲਝਣ ਵਿੱਚ ਫਸ ਗਇਆ ਤੇ ਛੇਤੀ ਅਸਲੀਅਤ ਤੇ ਆ ਗਿਆ ਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, ਜੀ ਗਰਦਆਰਾ ਤਾਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਬਣ ਰਿਹਾ ਮੈਂ ਸੱਚੀ ਗੱਲ ਦੱਸ ਦੇਂਦਾ ਹਾਂ। ਜੀ ਗਰਦਆਰਾ ਤਾਂ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਮੇਰਾ ਸਿਰਫ ਢਿੱਡੀ ਸਹਿਬ ਗਰਦਆਰਾ ਹੈ ਜੀ। ਸੇਵਾ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਸੰਗਤ ਨਾਲ ਬਹਤ ਸਾਰੀਆਂ ਠੱਗੀਆਂ ਵੱਜੀਆਂ ਹਨ।
ਗਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਸੇਵਾ ਨੂੰ ਬਹ ਮੰਤਵੀ ਬਣਾਇਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਸਿੱਖਰ ਅਨੰਦਪਰ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੇ ਭਾਈ ਘਨਹਈਆ ਜੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਿਖੱਰ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਜੋ ਵਿੱਚ ਦਨੀਆਂ ਸੇਵ ਕਮਾਈਝ ਦਾ ਸਾਕਾਰ ਰੂਪ ਹੈ। ਗਰਦਆਰੇ ਤਾਂ ਸੇਵਾ ਦਾ ਇੱਕ ਪੂਰਨਾ ਸਨ ਜਿਥੋਂ ਸੇਵਾ ਦੇ ਵਲ਼ ਸਿੱਖ ਕੇ ਬਾਹਰ ਖ਼ਲਕੱਤ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਮਾਉਣੀ ਸੀ। ਕਈ ਵਾਰ ਸੜਕਾਂ ਤੇ ਧੱਕੇ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵੀ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਸੜਕ ਦੇ ਝਨ ਵਿਚਕਾਰ ਅੜਿੱਕੇ ਲਗਾ ਰੋਕ ਰੋਕ ਕੇ ਰੱਜਿਆਂ ਨੂੰ ਲੰਗਰ ਛੱਕਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਵੀਰਾਂ ਨੂੰ ਕਿਤੇ ਕਿਹਾ ਜਾਝ ਭਾ ਜੀ ਤਸੀਂ ਸਿੱਖ ਲਿਟਰੇਚਰ ਵੰਡਣ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਜ਼ਰਾ ਆਉ ਤਾਂ ਘੜਿਆ ਘੜਾਇਆ ਉੱਤਰ ਦੇਣਗੇ ਇਹ ਤੇ ਕੰਮ ਸ਼ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਕੰਮ ਹੈ ਜੀ। ਬਹਤ ਸਾਰੇ ਸਾਧੜਿਆਂ ਨੇ ਕਈਆਂ ਨੂੰ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਇਹ ਸਮਝਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਸਾਡੀ ਸੇਵਾ ਕਰੀ ਜਾਉਗੇ ਤਾਂ ਗਰੂ ਤਹਾਨੂੰ ਇਤਨਾਂ ਫਲ਼ ਦੇ ਦੇਵੇਗਾ ਕੇ ਤਹਾਡੇ ਪਾਸੋਂ ਮੱਕਣਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਮੱਠੀ ਚਾਪੀ ਕੀਤਿਆਂ ਸਵਰਗ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਬਹਾਰਾਂ ਤਹਾਡੇ ਕਦਮਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਣਗੀਆਂ।
ਗਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਨਿੱਜ ਸਵਾਰਥ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉੱਠ ਕੇ ਦਨੀਆਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਮਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਸੀ ਪਰ ਸਾਡੇ ਲੀਡਰਾਂ ਜੱਥੇਦਾਰਾਂ ਨੇ ਸਿਰਫ ਆਪਣੇ ਪਰਵਾਰ ਪਾਲਣ ਤੱਕ ਸੇਵਾ ਨੂੰ ਸੀਮਤ ਕਰਕੇ ਰੱਖ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਤੇ ਇਹਨਾਂ ਭੱਦਰ ਪਰਸ਼ਾਂ ਨੇ ਆਮ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਸਾਧ-ਲਾਣੇ ਵਾਂਗ ਆਪਣੀ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਹੀ ਜੋੜ ਲਿਆ ਹੈ। ਇਕ ਵਿਦਵਾਨ ਵੀਰ ਨੇ ਬਹਤ ਪਿਆਰਾ ਮਸ਼ਵਰਾ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖਿਆ ਹੈ ਕੇ ਜਿਤਨਾ ਲੰਗਰ ਅਸੀਂ ਗਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਪਰਬ ਤੇ ਛੱਕਦੇ ਹਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਅੱਧਾ ਕਰ ਲਈਝ ਤਾਂ ਇਥੋਪੀਆ ਵਰਗੇ ਮਲਕ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਾਲ ਦਾ ਲੰਗਰ ਮਿਲ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਗਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਸੇਵਾ ਦਾ ਜੋ ਅਦਰਸ਼ ਦਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਸੀ, ਉਹ ਸਕੂਲ ਕਾਲਜ, ਹਸਪਤਾਲ ਦਆਰਾ ਮਨੱਖਤਾ ਦੇ ਭਲੇ ਲਈ ਕੀਤੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪਰਗਟ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਦਲਤ ਵਰਗ ਦੀ ਸੇਵਾ, ਕਰਜ਼ੇ ਦੀ ਮਾਰ ਹੇਠ ਆਈ ਕਿਰਸਾਨੀ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕਰਨੀ ਅਤੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪਰਬੰਧ ਕਰਨਾ ਅੱਜ ਦੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਦੀਆਂ ਮੱਖ ਸੇਵਾਂਵਾਂ ਅਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਨਿਆਰੇ ਖਾਲਸੇ ਨੂੰ ਦਨੀਆਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਦਾ ਅਦਰਸ਼ ਲੈ ਕੇ ਚੱਲਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਗਰਦਆਰੇ ਵਿਚੋਂ ਸੇਵਾ ਦਾ ਵਲ਼ ਸਿੱਖ ਕੇ ਦਨੀਆਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਤਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।
ਹਰ ਕੇ ਖਿਦਮਤ ਕਰਦ ਓ ਮਖਦੂੰਮ ਸ਼ਦ।
ਹਰ ਕੇ ਖਦ ਰਾ ਦੀਦ ਓ ਮਹਿਰੂਮ ਸ਼ਦ।
