ਤੇਰੇ ਗਣ ਗਲਿਆ
ਗਲਿਆ ਕਾਗਜ਼, ਕੱਪੜਾ ਲਿੱਖਣ ਪਹਿਨਣ ਦੇ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਅਉਂਦਾ। ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੱਕਿਆ ਹੋਇਆ ਫਲ਼ ਗੱਲ਼ ਜਾਂਦਾ ਝ ਜੋ ਖਾਣ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ ਤੇ ਕੂੜੇ ਤੇ ਸੱਟ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਧਾਰਮਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਆਗੂਆਂ ਦੇ ਗਣਾਂ ਵਲ ਦੇਖਿਆਂ ਤਾਂ ਇੱਕ ਵਾਰ ਮਨੱਖ ਸੋਚਣ ਤੇ ਮਜ਼ਬੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਗਣ ਇਹੋ ਜੇਹੇ ਹੰਦੇ ਹਨ? ਗਰਬਾਣੀ ਨੇ ਸਦਾਚਾਰਕ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਮੱਥਾ ਟੇਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਹਕਮ ਮੰਨਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰੀ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਰਾਜਸੀ ਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਆਗੂਆਂ ਦੇ ਕਿਰਦਾਰ ਵਲ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰਿਆਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਮੂੰਹੋਂ ਇਹ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ‘ਖਦਾ ਕੇ ਬੰਦੋਂ ਕੋ ਦੇਖ ਕਰ ਮਨਕਰ ਹੋਤੀ ਹੈ ਖਦਾ ਦਨੀਆਂ। ਝਸੇ ਬੰਦੋਂ ਕਾ ਜੋ ਖਦਾ ਹੈ ਵਹ ਤੋ ਅੱਛਾ ਨਹੀਂ ਹੈ” ਇਹੀ ਅੱਜ ਤਰਾਸਦੀ ਜਾਪ ਰਹੀ ਹੈ, ਜੇ ਕੋਈ ਆਦਮੀ ਸਾਡੇ ਧਾਰਮਿਕ ਆਗੂ ਜਾਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਲੀਡਰਾਂ ਵੱਲ ਦੇਖਕੇ ਇਹ ਆਖੇ ਕਿ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਇਹੋ ਜੇਹਾ ਹੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਆਦਮੀ ਕੂਕ ਕੂਕ ਕੇ ਆਖੇਗਾ ਫਿਰ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਗਰੂ ਵੀ ਇਹੋ ਜੇਹਾ ਹੋਝਗਾ। ਇੰਜ ਜਾਪ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਦੋਨਾਂ ਕਿਸਮ ਦੇ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਮੇਦਾਰੀ ਨੂੰ ਭਲਾ ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਗਣ ਤਾਂ ਉਡਾਰੀ ਮਾਰ ਕੇ ਕਿਤੇ ਉੱਡ ਗਝ ਹਨ। ਦਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨੰਬਰ ਦੀ ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤੀ ਅੱਜ ਔਗਣਾਂ ਤੇ ਧੜਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਕੇ ਰਹਿ ਗਈ ਹੈ।
ਗਰਬਾਣੀ ਸਚੱਜਾ ਜੀਵਨ ਜਿਉਣ ਦਾ ਅਰਥ ਭਰਪੂਰ ਸਨੇਹਾਂ ਦੇਂਦੀ ਹੈ। ਕੋਈ ਵੀ ਸ਼ਬਦ ਲਿਆ ਜਾਝ ਹਰ ਸ਼ਬਦ ਵਿਚੋਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਅਨੰਦ ਭਰਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਗਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਬਜਾਝ ਬਰਾਹਮਣੀ ਮਤ ਦੇ ਅਧਾਰਤ ਮੰਤਰਾਂ ਵਾਂਗੂ ਜਾਪ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਲੱਗ ਗਝ ਹਾਂ। ਹਣ ਤੇ ਅਰਦਾਸਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਹੀ ਆਖਣ ਲੱਗ ਪਝ ਹਾਂ ਸਖਮਨੀ ਦੇ ਜਾਪ ਹੋਝ, ਜਪਜੀ ਦੇ ਜਾਪ ਹੋਝ, ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਦੇ ਜਾਪ ਹੋਝ ਹਨ। ਜੇਹੋ ਜੇਹਾ ਅਸੀਂ ਕਰਮ ਕਰਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ ਉਹ ਜੇਹਾ ਹੀ ਸਾਡਾ ਸਭਾਅ ਬਣਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਰਾਗ ਮਾਰੂ ਵਿਚੋਂ ਗਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਕੀਤਾ ਸ਼ਬਦ ਲਿਆ ਹੈ ਜੋ ਕੇ ਪੰਨਾਂ ਨੰ. 990 ਤੇ ਅੰਕਤ ਹੈ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਗਹਿਰਾਈਆਂ ਤੀਕ ਅਪੜਹਨ ਦਾ ਇੱਕ ਨਿਮਾਣਾ ਜੇਹਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਮੂਲ ਪਾਠ ਇਸ ਤਰਹਾਂ ਹੈ-----
ਕਰਣੀ ਕਾਗਦ ਮਨ ਮਸਵਾਣੀ ਬਰਾ ਭਲਾ ਦੋਇ ਲੇਖ ਪਝ॥
ਜਿਉ ਜਿਉ ਕਿਰਤ ਚਲਾਝ ਤਿਉ ਚਲੀਝ ਤਉ ਗਣ ਨਾਹੀ ਅੰਤ ਹਰੇ॥ 1॥
ਚਿਤ ਚੇਤਸਿ ਕੀ ਨਹੀ ਬਾਵਰਿਆ॥
ਹਰਿ ਬਿਸਰਤ ਤੇਰੇ ਗਣ ਗਲਿਆ॥ ਰਹਾਉ॥ 1॥
ਜਾਲੀ ਰੈਨਿ ਜਾਲ ਦਿਨ ਹੂਆ ਜੇਤੀ ਘੜੀ ਫਾਹੀ ਤੇਤੀ॥
ਰਸਿ ਰਸਿ ਚੋਗ ਚਗਹਿ ਨਿਤ ਫਾਸਹਿ ਛਟਸਿ ਮੂੜੇ ਕਵਨ ਗੇਣੀ॥ 2॥
ਕਾਇਆ ਆਰਣ ਮਨ ਵਿਚਿ ਲੋਹਾ ਪੰਚ ਅਗਨਿ ਤਿਤ ਲਾਗਿ ਰਹੀ॥
ਕੋਇਲੇ ਪਾਪ ਪੜੇ ਤਿਸ ਉਪਰਿ ਮਨ ਜਲਿਆ ਸੰਨਹੀ ਚਿੰਤ ਭਈ॥ 3॥
ਭਇਆ ਮਨੂਰ ਕੰਚਨ ਫਿਰਿ ਹੋਵੈ ਜੇ ਗਰ ਮਿਲੈ ਤਿਨੇਹਾ॥
ਝਕ ਨਾਮ ਅੰਮਰਿਤ ਓਹ ਦੇਵੈ ਤਉ ਨਾਨਕ ਤਰਿਸਟਸਿ ਦੇਹਾ॥ 4॥
ਰਾਗ ਮਾਰੂ ਮਹਲਾ 1 ਪੰਨਾ 990॥
ਮਨ ਨੂੰ ਕਮਲਾ ਕਹਿ ਕੇ ਗਰੂ ਜੀ ਆਖਦੇ ਹਨ ਤੂੰ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ? ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਤੂੰ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਵਿਸਾਰਦਾ ਜਾਝਂਗਾ ਤੇਰੇ ਅੰਦਰੋਂ ਰੱਬੀ ਗਣ ਘੱਟਦੇ ਜਾਣਗੇ। ਇਕ ਨਕਤਾ ਬੜਾ ਪਿਆਰਾ ਹੈ ਕਿ ਚਿਤ ਚੇਤਸਿ-ਮੂੰਹ ਨਾਲ ਬੰਦਾ ਰੱਬ ਜੀ ਨੂੰ ਬਹਤ ਯਾਦ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸਦੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜਿਸ ਦਿਨ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ ਇਸਦਾ ਸਭਾਅ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਬਦਲ ਜਾਝਗਾ। ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਇੱਕ ਉਸਤਾਦ ਆਪਣੇ ਚੇਲਿਆਂ ਨੂੰ ਪੜਉਂਦਿਆਂ ਅਕਸਰ ਹੀ ਇੱਕ ਗੱਲ ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇਂਦਾ ਹੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਖਦਾ ਹਰ ਥਾਂ ਤੇ ਹੈ। ਅਚਾਨਕ ਇਕ ਦਿਨ ਇੱਕ ਚੇਲੇ ਨੇ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਉਸਤਾਦ ਜੀ ਖਦਾ ਜੀ ਇੱਕ ਜਗਹਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਬਾਕੀ ਸਾਰੀਆਂ ਥਾਂਵਾਂ ਤੇ ਹੋਵੇਗਾ। ਉਸਤਾਦ ਜੀ ਨੇ ਹੈਰਾਨ ਹੰਦਿਆਂ ਪਛਿਆ ਕੇ ਉਹ ਕਿਹੜੀ ਜਗਹਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਰੱਬ ਜੀ ਨਹੀਂ ਹਨ ਤਾਂ ਚੇਲੇ ਨੇ ਅੱਗੋਂ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ, ਉਸਤਾਦ ਜੀ ਤਸੀਂ ਠੀਕ ਆਖਦੇ ਹੋ ਖਦਾ ਹਰ ਥਾਂ ਤੇ ਹੈ ਹਰ ਵੇਲੇ ਦੇਖਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਮਨੱਖ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜ਼ਬਾਨ ਤਾਂ ਇਸਦੀ ਚਲਦੀ ਹੈ ਪਰ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਰਹਾਉ ਦੀਆਂ ਤਕਾਂ ਵਿੱਚ ਚਿਤ ਤੇ ਖਦਾ ਨਾਲੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
ਚਿਤ ਚੇਤਸਿ ਕੀ ਨਹੀਂ ਬਾਵਰਿਆ॥
ਹਰਿ ਬਿਸਰਤ ਤੇਰੇ ਗਣ ਗਲਿਆ॥
ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਕੋਈ ਮੂਰਤ ਨਹੀਂ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਉਸਦੇ ਜੋ ਕਦਰਤੀ ਗਣ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਪਨਾਇਆਂ ਅਸੀਂ ਗਣ ਵਾਲੇ ਬਣ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਖਦਾ ਦੇ ਗਣਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡਿਆਂ ਸਾਡੇ ਅੰਦਰੋਂ ਕਦਰਤੀ ਖਦਾ ਵਿਸਰ ਜਾਝਗਾ ਤੇ ਔਗਣ ਆ ਜਾਣਗੇ। ਅਰਦਾਸ ਦੇ ਬਹਤ ਕੀਮਤੀ ਬੋਲ ਹਨ ਵਾਹਿਗਰੂ ਵਾਹਿਗਰੂ ਵਾਹਿਗਰੂ ਨਾਮ ਚਿਤ ਆਵੇ। ਗੱਲ ਚਿਤ ਵਿੱਚ ਅਉਣ ਦੀ ਹੈ। ਤੋਤੇ ਵਾਂਗੂੰ ਜ਼ਬਾਨ ਤਾਂ ਬਹਤ ਚੱਲਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਸਭਾਅ ਵਿੱਚ ਅੱਤ ਦਰਜੇ ਦੀ ਕੜੱਤਣ ਭਰੀ ਪਈ ਝ। ਕੀ ਅਜੇਹਾ ਸਿਮਰਨ ਸਾਰਥਿਕ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਇਹ ਕੜੱਤਣ ਗਣ ਗਲਿਆ ਤੇ ਖਦਾ ਵਿਸਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਗਣ ਗਲ਼ਣ ਦੀ ਅਗਾਂਹ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
ਸਿਆਣਿਆਂ ਦਾ ਕਥਨ ਹੈ ਮਨੱਖ ਦੇ ਮਨ ਚਿਤ ਅੰਦਰ ਪਹਿਲਾਂ ਖਿਆਲ ਅਉਂਦਾ ਹੈ, ਫਿਰ ਕਰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕਰਮ ਕਰਦਿਆਂ 2 ਇਸਦਾ ਸਭਾਅ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਚੰਗੇ ਮੰਦੇ ਖਿਆਲਾਂ ਦੀ ਪਰੇਰਨਾ ਸਦਕਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦੇ। ਪਰਮਾਤਮਾ ਤਾਂ ਗਣਾਂ ਦਾ ਖਜ਼ਾਨਾ ਹੈ।
ਪਹਿਲੀਆਂ ਤਕਾਂ ਦਾ ਪਾਠ ਇਸ ਪਰਕਾਰ ਹੈ------
ਕਰਣੀ ਕਾਗਦ ਮਨ ਮਸਵਾਣੀ ਬਰਾ ਭਲਾ ਦਇ ਲੇਖ ਪਝ॥
ਜਿਉ ਜਿਉ ਕਿਰਤ ਚਲਾਝ ਤਿਉ ਚਲੀਝ ਤਉ ਗਣ ਨਾਹੀ ਅੰਤ ਹਰੇ॥
ਸਵਾਲ ਪੈਦਾ ਹੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਗਣ ਕਿਉਂ ਗਲ਼ ਰਹੇ ਹਨ?
ਪਹਿਲਾ ਕਾਰਨ ਗਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮਨੱਖ ਦੀ ਆਪਣੀ ਸੋਚ ਦੱਸਿਆ ਝ। ਇਸ ਸੋਚ ਵਿੱਚ ਦੋ ਖਿਆਲ ਚੰਗੇ ਜਾਂ ਮੰਦੇ ਅਉਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੋ ਕੇ ਹੀ ਕਰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਮਨ ਨੂੰ ਸਿਆਹੀ ਤੇ ਕਰਣੀ ਨੂੰ ਕਾਗਜ਼ ਆਖਿਆ ਝ। ਮਨ ਦਾ ਭਾਵ ਫਰਨੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਫਰਨਿਆਂ ਦੇ ਅਧਾਰਤ ਹੀ ਕਰਮ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਜੋ ਚਿਤ ਵਿੱਚ ਆਝਗਾ ਉਹ ਅਸੀਂ ਕਰਾਂਗੇ। ਮਨੱਖ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਬਰਾ ਤੇ ਭਲਾ ਦੋ ਕਰਮ ਹਨ, ਇਹ ਕਰਮ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਜ਼ਾਦ ਹੈ ਪਰ ਫਲ ਦੀ ਪਰਾਪਤੀ ਲਈ ਅਜ਼ਾਦ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਰਸਤੇ ਦੋ ਨੇ ਪਰ ਚੋਣ ਅਸਾਂ ਆਪ ਕਰਨੀ ਹੈ। ਮਨ ਵਿੱਚ ਜਿਹੜਾ ਵੀ ਫਰਨਾ ਫਰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਹੀ ਸਾਡਾ ਸੰਸਕਾਰ ਬਣਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਆਚਰਣ ਰੂਪੀ ਕਾਗਜ਼ ਤੇ ਕੀਤੇ ਚੰਗੇ ਜਾਂ ਮੰਦੇ ਸੰਸਕਾਰ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਉਗੜਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਝਥੇ ਇਕ ਹੋਰ ਪਖਤਾ ਅਸੂਲ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਦਿਸਦਾ ਝ ਕਿ ਜੋ ਅਸਾਂ ਪਿਛਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਕਰਮ ਕੀਤੇ ਉਹ ਅਸੀਂ ਵਰਤਮਾਨ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਰਹੇ ਹੰਦੇ ਹਾਂ। ਜੋ ਅੱਜ ਕਰਮ ਕਰਾਂਗੇ ਉਹ ਅਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਭਗਤਾਂਗੇ। ਕਿਰਤ ਚਲਾਝ-ਕੀਤੇ ਹੋਝ ਕੰਮ ਅਨਸਾਰ ਜੀਵਨਦੇ ਰਾਹ ਤੇ ਤਰੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਅਸਲ ਮੱਦਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮਨੱਖ ਦੇ ਗਣ ਗਲ਼ਦੇ ਕਿਉਂ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ? ਪਹਿਲੀਆਂ ਤਕਾਂ ਤੋਂ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਕਿ ਬਰੇ ਲੇਖ ਲਿਖਣ ਕਰਕੇ ਅਸਲੀ ਗਣ ਗਲਦੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਮੰਦਾ ਚਿਤਵਨਾ ਹੀ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਵਿਸਰਨਾ ਹੈ। ਹਰੀ ਜੀ ਦੇ ਗਣਾਂ ਦਾ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਪੈ ਸਕਦਾ। ਪਹਿਲਾ ਗਣ ਮੰਦਿਆਂ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾਂ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰਨਾ ਦੂਸਰਾ ਭਲਿਆਂ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਤੇ ਤਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਨਾ ਤਾਂ ਕੇ ਕਦਰਤੀ ਗਣ ਗਲ਼ਣ ਤੋਂ ਬਚ ਸਕਣ।
ਮਨ ਨੂੰ ਪੰਛੀ ਵੀ ਆਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਪੰਛੀਆਂ ਨੂੰ ਫੜਨ ਲਈ ਜਾਲ ਲਗਾ ਕੇ ਚੋਗਾ ਪਉਂਦਾ ਹੈ। ਭੋਲੇ ਪੰਛੀ ਭੋਜਨ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਚੋਗਾ ਚਗਦਿਆਂ ਇਤਨਾ ਮਸਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਕੇ ਉਡਣਾ ਭਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਜਾਲ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਪੰਛੀਆਂ ਨੂੰ ਪਕੜ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਪੰਛੀ ਪਾਸ ਕੋਈ ਗਣ ਨਹੀਂ ਜਿਸ ਦਆਰਾ ਉਹ ਆਪਣੀ ਬੰਦ ਖਲਾਸ ਕਰਾ ਸਕੇ। ਮਨੱਖ ਵੀ ਵਿਕਾਰਾਂ, ਸਆਦਾਂ ਦੇ ਜਾਲ ਵਿੱਚ ਫਸ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਪਾਸ ਕੋਈ ਵੀ ਗਣ ਨਹੀਂ ਜਿਸ ਰਾਂਹੀਂ ਇਸ ਦੀ ਮਕਤੀ ਹੋ ਸਕੇ। ਦੂਸਰੇ ਬੰਦ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਤੇ ਹੋਰ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
ਜਾਲੀ ਰੈਨਿ ਜਾਲ ਦਿਨ ਹੂਆ ਜੇਤੀ ਘੜੀ ਫਾਹੀ ਤੇਤੀ॥
ਰਸਿ ਰਸਿ ਚੋਗ ਚਗਹਿ ਨਿਤ ਫਾਸਹਿ ਛਟਸਿ ਮੂੜੇ ਕਵਨ ਗਣੀ॥
ਦਿਨ ਅਤੇ ਰਾਤ ਜਾਲ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਜਿਤਨੀਆਂ ਘੜੀਆਂ ਨੇ ਉਹ ਫਾਹੀ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਦਿਨ ਰਾਤ ਦੂਸਰੇ ਨੂੰ ਧੋਖਾ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਲੱਗਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਹੇਰਾ ਫੇਰੀ ਦਆਰਾ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਲੱਗਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਹਰ ਘੜੀ ਇਸੇ ਤਾਕ ਵਿੱਚ ਉਤਾਵਲਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਪਦਾਰਥ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਫਾਲਤੂ ਦੇ ਵਿਕਾਰ ਵੀ ਆਣ ਮੂੰਹ ਦਿਖਾਲਦੇ ਹਨ। ਨਿਤ ਫਾਸਹਿ ਇੱਕ ਦਿਨ ਦਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਇਹ ਪਰਕਿਰਿਆ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਚਲਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਦਿਨ, ਰਾਤ, ਘੜੀਆਂ, ਰਸਾਂ ਕਸਾਂ ਵਿੱਚ ਫਸਿਆ ਹੋਇਆ ਮਨੱਖ ਆਤਮਿਕ ਗਣ ਗਵਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਔਗਣਾਂ ਭਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਗਣ ਗਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕਝ ਕ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਬਾਕੀ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਲੋਕ ਇਸ ਜਾਲ ਵਿੱਚ ਫਸੇ ਪਝ ਹਨ। ਇਖਲਾਕ ਤੋਂ ਗਿਰ ਚੱਕੇ ਨੇਤਾ ਮੜ ਕਚਿਹਰੀਆਂ ਦੇ ਹੀ ਚੱਕਰ ਕੱਢਦੇ ਨਜ਼ਰ ਅਉਂਦੇ ਹਨ। ਮੂਰਖ ਮਨ ਹਣ ਕਿਹੜੇ ਗਣ ਦਆਰਾ ਤੇਰਾ ਕਲਿਆਣ ਹੋਝਗਾ।
ਜਿਨਹਾਂ ਕੰਮਾਂ ਦੀ ਸਮਾਜ ਇਖਲਾਕ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ ਦੇਂਦਾ ਉਹ ਕੰਮ ਕਰਦਿਆਂ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰਲੇ ਗਣਾਂ ਨੂੰ ਗਾਲ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਤਕਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿੰਮੇਦਾਰ ਆਦਮੀਆਂ ਨੂੰ ਸਆਲ ਪਛਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਗਜ਼ਰਦਿਆਂ ਕਈ ਚਿੰਤਾਵਾਂ, ਤਰਿਸ਼ਨਾ ਤੇ ਵਿਕਾਰ ਇਸ ਨੂੰ ਸਾੜ ਰਹੇ ਹਨ। ਤੀਸਰੇ ਬੰਦ ਵਿੱਚ ਗਲ਼ੇ ਸੜੇ ਗਣਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਹੈ।
ਕਾਇਆ ਆਰਣ ਮਨ ਵਿਚਿ ਲੋਹਾ ਪੰਚ ਅਗਨਿ ਤਿਤ ਲਾਗਿ ਰਹੀ॥
ਕੋਇਲੇ ਪਾਪ ਪੜੇ ਤਿਸ ਉਪਰਿ ਮਨ ਜਲਿਆ ਸੰਨਹੀ ਚਿੰਤ ਭਈ॥
ਇਹਨਾਂ ਤਕਾਂ ਵਿੱਚ ਪਿੰਡ ਦੇ ਲਹਾਰ ਦੀ ਅਹਿਰਣ, ਤੱਪਿਆ ਹੋਇਆ ਲੋਹਾ, ਮਘ ਰਹੇ ਕੋਇਲੇ ਤੇ ਸੰਨਹੀ ਦਾ ਅਲੰਕਾਰ ਲਿਆ ਹੈ। ਕਾਂਇਆਂ ਤੱਪ ਰਹੀ ਅਹਿਰਣ ਤੇ ਮਨ ਮਘ ਰਿਹਾ ਲੋਹਾ ਹੈ। ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਲਾਲ ਸਰਖ ਲਾਟਾਂ ਨਿਕਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਮਨ ਦੀ ਮਾੜੀ ਸੋਚ ਦਾ ਨਾਂ ਪਾਪ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਪਾਪ ਸਾਨੂੰ ਦਿੱਸਦਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਮਨ ਦਆਰਾ ਕੀਤੇ ਪਾਪਾਂ ਦੇ ਕੋਇਲੇ ਇਸ ਤੱਪਸ਼ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵਾਧਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਲਹਾਰ ਦੇ ਪਾਸ ਸੰਨਹੀ ਹੰਦੀ ਝ ਜਿਸ ਰਾਂਹੀ ਮਘ ਰਹੇ ਲੋਹੇ ਦੇ ਪਾਸੇ ਪਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕੇ ਲੋਹੇ ਦਾ ਕੋਈ ਪਾਸਾ ਰਹਿ ਨਾ ਜਾਝ ਜਿਸ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰਹਾਂ ਸੇਕ ਨਾ ਲੱਗੇ। ਅਹਿਰਣ ਵਿੱਚ ਮੱਘਦਾ ਸੇਕ ਤੇ ਕਾਂਇਆਂ ਮੱਘਦੀ-ਅੱਖਾਂ, ਕੰਨ, ਜ਼ਬਾਨ ਤੇ ਬਾਕੀ ਇੰਦਰੀਆਂ ਦਾ ਕੰਟਰੋਲ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਹੋਣਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਇੰਦਰੀਆਂ ਗਲਤ ਸੂਚਨਾ ਇਕੱਤਰ ਕਰਕੇ ਮਨ ਨੂੰ ਉਲ਼ਝਾਅ ਕੇ ਪੂਰਾ ਤਾਅ ਦੇਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਪੰਚ ਅਗਨ, ਕੰਨਾਂ ਦੀ ਨਿੰਦਿਆ ਸਣੀ ਅੱਖਾਂ ਦਾ ਪਰਾਇਆ ਰੂਪ ਦੇਖਣ ਦੀ ਆਦਤ, ਜ਼ਬਾਨ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਸਤਕਾਰ ਨਾ ਰੱਖ ਕੇ ਬੋਲਣਾ ਗੱਲ ਕੀ ਹਰ ਪਰਕਾਰ ਦੀ ਪੂਰੀ ਅੱਗ ਬਾਲਣੀ ਤੇ ਭੈੜੀ ਸੋਚ ਦੇ ਕੋਇਲੇ ਪਾ ਕੇ ਚੰਗੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਸਾੜ ਦੇਣਾ ਆਦਤ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਲਹਾਰ ਪਾਸ ਸੰਨਹੀ ਹੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦਆਰਾ ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਸੇਕਣ ਲਈ ਉਸਦੇ ਪਾਸੇ ਪਰਤਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸੰਨਹੀ ਚਿੰਤਾ ਦੀ ਹੈ। ਜੋ ਹਰ ਵੇਲੇ ਮਨ ਦਾ ਅਮਨ ਸ਼ਾਤੀ ਖੋਹ ਕੇ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਚਿੰਤਾ ਦੀ ਸੰਨਹੀ ਚੋਭਾਂ ਮਾਰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਮਨ ਜਲ਼ਿਆ-ਤੇਰੇ ਅਤਮਿਕ ਗਣ ਗਲ਼ ਗਝ। ਇਹਨਾਂ ਗਣਾਂ ਨੂੰ ਸਾੜਣ ਲਈ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਖਾਸ ਯੋਗ ਦਾਨ ਹੈ।
ਲਹਾਰ ਪਾਸੋਂ ਭੱਠੀ ਵਿੱਚ ਅੱਗ ਜ਼ਿਆਦਾ ਬਲ਼ ਜਾਝ ਤਾਂ ਲੋਹਾ ਸੜਹ ਕੇ ਸਆਹ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਲੋਹੇ ਦਾ ਕੋਈ ਸੰਦ ਨਹੀਂ ਬਣਦਾ ਤੇ ਬੇਕਾਰ ਵਿੱਚ ਸਟਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਸੜੇ ਹੋਝ ਮਨ ਦਾ ਗਰੂ ਜੀ ਪਾਸ ਇਲਾਜ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਕਈ ਮਿਸਾਲਾਂ ਨੇ ਜੋ ਸੜਿਆ ਹੋਇਆ ਜੀਵਨ ਲੈ ਕੇ ਆਝ ਤੇ ਗਰੂ ਜੀ ਦੇ ਅੰਮਰਿਤ ਬਚਨਾ ਦਆਰਾ ਹਰਿਆ ਭਰਿਆ ਜੀਵਨ ਲੈ ਕੇ ਗਝ। ਮਗਰਲੇ ਬੰਦ ਵਿੱਚ ਗਲ਼ੇ ਸੜੇ ਗਣ ਠੀਕ ਹੋਣ ਦੀ ਜਗਤੀ ਸਮਝਾਈ ਹੈ।
ਭਇਆ ਮਨੂਰ ਕੰਚਨ ਫਿਰਿ ਹੋਵੈ ਜੇ ਗਰ ਮਿਲੈ ਤਿਨੇਹਾ॥
ਝਕ ਨਾਮ ਅੰਮਰਿਤ ਓਹ ਦੇਵੈ ਤਉ ਨਾਨਕ ਤਰਿਸਟਸਿ ਦੇਹਾ॥
ਜੇ ਗਰ ਮਿਲੈ ਤਿਨੇਹਾ-ਜੇਕਰ ਗਰੂ ਜੀ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਮਨੋਂ ਅਪਨਾਅ ਲਿਆ ਜਾਝ, ਦੱਸੇ ਹੋਝ ਉਪਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਢਾਲ ਲਿਆ ਜਾਝ ਤਾਂ ਨਤੀਜਾ ਸੋਨੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਿਕਦਾ ਹੈ। ਸੋਨਾ ਮਹਿੰਗੀ ਵਸਤੂ ਹੈ ਤੇ ਮਤ ਕੀਮਤੀ ਹੋ ਜਾਝਗੀ। ਮਨੂਰ ਤੋਂ ਸਫਰ ਅਰੰਭ ਕਰਕੇ ਸੋਨੇ ਤੀਕ ਪਹੰਚਣ ਦਾ ਇੱਕ ਸੰਕਲਪ ਦਰਿੜ ਕਰਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਝਕ ਨਾਮ ਅੰਮਰਿਤ-ਗਰੂ ਆਤਮਿਕ ਜੀਵਨ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਕੀਮਤੀ ਗਣ ਦੇਂਦਾ ਹੈ। ਨਾਮ ਦਾ ਅਰਥ ਕੇਵਲ ਵਾਹਿਗਰੂ ਵਾਹਿਗਰੂ ਕਰ ਲਿਆ ਤੇ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਅਸੀਂ ਨਾਮ ਜੱਪ ਲਿਆ ਅਜੇਹਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਤੇ ਰੱਬੀ ਗਣਾਂ ਨੂੰ ਅਪਨਾਅ- ਜੀਵਨ ਸਭਾਅ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਲਿਆਉਣ ਦਾ ਦਾਹਵਾ ਹੈ। ਤਰਿਸਟਸਿ ਦੇਹਾ-ਸਰੀਰ ਤੇ ਗਿਆਨ ਇੰਦਰੇ ਟਿਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਮਨੱਖ ਨੇ ਦਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ ਧੂਮ ਧੜੱਕੇ ਤੇ ਗਣਾਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਹੋ ਕੇ ਪਰ ਇਸ ਧੂਮ ਧੜੱਕੇ ਵਿੱਚ ਗਣ ਗਲ ਹੋ ਗਝ। ਚਮਕ ਦਮਕ ਨੇ ਝਸਾ ਉਲਝਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਗਣ ਸਾਰੇ ਹੀ ਗਆ ਲਝ ਹਨ। ਸੋਚਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ, ਕੀ ਸਾਡੇ ਅਕਾਲੀਆਂ ਲੀਡਰਾਂ ਜਾਂ ਜੱਥੇਦਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਪਰਤੀ ਕੋਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵੀ ਹੈ? ਅਕਾਲੀ ਕਾਨਫੰਰਸਾਂ, ਸ਼ਹੀਦੀ ਜੋੜ ਮੇਲਿਆਂ, ਕੀਰਤਨ ਦਰਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਸਿੱਖੀ ਸਿਧਾਂਤ ਦੀ ਵੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ? ਕਿਰਦਾਰ ਨਾਂ ਦੇ ਗਣ ਇੰਜ ਲੱਗਦਾ ਝ ਜਿਵੇਂ ਗਲ਼ ਚੱਕੇ ਹੋਣ? ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦਆਰਾ ਮਨੂਰ-ਸੜ ਚੱਕਿਆ ਲੋਹਾ-ਗਲੇ ਹੋਝ ਗਣਾਂ ਵਾਲਾ ਕਿਰਦਾਰ ਫਿਰ ਤੋਂ ਸੋਇਨਾ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਗਰ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਸਮਝ ਕੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਅਪਨਾ ਲਿਆ ਜਾਝ।
ਸਤਿਗਰ ਕੀ ਜੇ ਸਰਣੀ ਆਵੈ ਫਿਰਿ ਮਨੂਰਹ ਕੰਚਨ ਹੋਹਾ॥
ਸਤਿਗਰ ਨਿਰਵੈਰ ਪਤਰ ਸਤਰ ਸਮਾਨੇ ਅਉਗਣ ਕਟੇ ਕਰੇ ਸਧ ਦੇਹਾ॥
ਮ. 5॥ 960॥
By ਪਰੋ: ਗਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਥਾਈਲੈਂਡ ਵਾਲ
